UMCG-viroloog Friedrich waarschuwt voor te veel optimisme over de corona-epidemie (en hij pleit voor mondkapjes in het openbaar)

Wel of geen mondkapje dragen in drukke winkelstraten en supermarkten: de burgemeesters van Rotterdam en Amsterdam willen het nut ervan onderzocht zien.

Het RIVM vindt dat het verplicht stellen van deze gezichtsbescherming een verkeerde boodschap geeft; het niet-medische mondkapje beschermt de drager niet tegen Covid-19. Maar in die discussie ontbreekt iets, merkt Alex Friedrich, hoofd van de afdeling medische microbiologie van het UMCG op: ,,Mondkapjes hebben een signaalwaarde.”

Daarmee is het mondkapje, zo zegt hij, het meest indrukwekkende instrument dat we hebben om ons te wijzen op het belang van de anderhalve meter afstand. ,,Afstand houden, dat zijn we niet gewend, hoe kunnen we dan verwachten dat mensen dat binnen drie maanden ineens wel heel vanzelfsprekend doen? Het kost gemiddeld een tot anderhalf jaar voordat een grote groep mensen ingesleten gedrag verandert. Je kunt gedragsmaatregelen op papier zetten; dan zijn bestuurders blij. Maar om ervoor te zorgen dat mensen zich aan die maatregelen houden vanuit een gevoel van ‘Yes! Dit gaan we samen doen’, zou je meer gedragsdeskundigen moeten inschakelen.’’

Want de geheven vinger werkt niet, zegt hij. ,,Dat maakt dat mensen sneller zeggen: wacht eventjes, nou gaan we dat juist niet doen. Je moet dus zoeken naar ludiekere manieren om die noodzaak zichtbaar te maken. Het dragen van een mondkapje laat ons zien: er is iets aan de hand. Het is geen business as usua l.’’

Hij denkt wel dat we in Nederland ‘vroeger of later’ zullen overgaan tot het dragen van mondkapjes. In het buitenland wordt dat meer en meer gedaan, want het coronavirus leeft op. Toch moeten we, zegt Friedrich, de zaken niet groter maken dan ze zijn en met een helder hoofd kijken naar wat er momenteel precies aan de hand is.

,,Er is een pandemie, en die is overal in de wereld nog aanwezig. In Nederland is het nu zomer. De temperatuur stijgt, onze afweer is daardoor anders, we zijn langer buiten; een heel scala aan redenen zorgt ervoor dat momenteel overal in de noordelijke hemisfeer de activiteit van de epidemie afneemt.’’

,,Daar waar de besmettingsgraad hoog was, zoals in Amerika en landen als Spanje en Frankrijk, verspreidt zich het virus nog steeds. Daar waar de activiteit middelhoog was, zoals in Brabant en het Westen van ons land, is het nu lager, maar nooit weggegaan en kan het virus weer oplaaien. Waar het heel laag was, zoals bij ons in het Noorden, is het richting nul gegaan. We zitten nu ook niet meer zoals in maart, met onze rug tegen de muur, maar we kijken heel goed naar wat er gebeurt. Toch, er is maar één persoon voldoende om een superspreadingevent te veroorzaken.’’

Hij weet wat het is om de ziekte te krijgen. Zelf is hij hersteld van het coronavirus dat hem dit voorjaar in de klauwen kreeg. Hij loopt inmiddels weer hard elke morgen, is soms op onverklaarbare wijze ontzettend moe, maar, zegt hij, dat kan ook aan iets anders liggen dan aan Covid 19.

Het Noorden van het land bleef tot nu toe veel ellende bespaard; Groningen wordt gezien als een van de meest veilige gebieden van West-Europa. Komt door de frisse buitenlucht, zegt de een, weinig luchtverontreiniging hier. Komt omdat we hier in het noorden niet zo knuffelig zijn, zegt de ander. Komt door vroegtijdig testen, stellen weer anderen. Er is nog een reden, zegt Friedrich: de zorginstellingen in de acute zorgregio Noord in Groningen, Friesland en Drenthe werken goed en nauw samen.

Friedrich maakt zich op dit moment nog geen grote zorgen over de actuele opleving van het virus. ,,Wat er nu gebeurt, hadden we verwacht.’’ Wat hem wel zorgen baart, is een te groot optimisme. ,,Als we deze ziekte niet serieus nemen en denken: dit was het dan, krijgt de epidemie weer de kans om zich op te stapelen. En we zitten nog steeds in het begin, weliswaar in een latere fase ervan, maar wel in het begin van de pandemie. Dit is iets wat nog langer gaat duren.’’

En nee, daar verandert de hoopvolle berichtgeving over een mogelijk succesvol vaccin uit Oxford voorlopig niets aan, stelt hij. ,,Als je een vaccin hebt, dan zijn nog niet direct 7,8 miljard mensen ingeënt. En dan worden er nog kinderen geboren, en die zijn ook weer vatbaar. Dit gaat een paar jaar duren. Natuurlijk is een vaccin heel belangrijk, en we hebben ook behandelingsmethoden waarmee we kunnen voorkomen dat sommige mensen op de intensive care komen, ik denk dat we eerder kunnen behandelen dan vaccineren. Daarmee is Covid 19 niet uit de wereld, maar wordt het een infectieziekte die wij onder controle moeten krijgen. Zo maken we van een pandemie een epidemie met regionale uitbraken in clusters. Dan wordt het een infectieziekte en daar kunnen wij al vele generaties heel goed mee omgaan, vooral in Nederland.’’

Maar als de dagen korter en kouder worden, zegt hij, zullen we alert moeten zijn. ,,Je ziet dat overal in de wereld waar het nu winter is, de epidemie zich massaal verspreid. Wat er nu hier gebeurt is niets vergeleken met wat er in het najaar kan gebeuren, als de dagen korter worden, de mensen weer sneller naar binnen gaan, de deuren dichtdoen en de lucht niet ververst kan worden. Dan kan het aantal besmettingen weer fors toenemen. En kan dat in het noorden ook gebeuren? Het antwoord is ja. Het virus houdt zich niet aan grenzen. Die weet niet wat het verschil is tussen provincies en landen. Die wil gewoon de kans om zich te laten overdragen en wij bieden die kans of niet.’’

Een regionale lockdown, zoals meerdere burgemeesters hebben bepleit, is wat hem betreft nog lang niet aan de orde, want een lockdown, zegt hij ‘betekent dat je te laat bent.’ ,,En een infectiebestrijder wil dat altijd voorkomen.’’ Hij ziet meer in het nemen van maatregelen op regionaal niveau. Door te testen, bron- en contactopsporing. Wellicht scholen of horeca voor twee weken te sluiten, een masker te dragen, thuis te werken, maatregelen die in een bepaalde provincie of een deel daarvan in verschillende combinaties worden toegepast. Door de besmettingshaard op te sporen voordat die zich verspreidt. ,,Een ziek persoon gaat naar een feest, of een meeting waar 100 mensen zijn, waarvan twintig worden besmet. Als je dan niet alert bent gaan die twintig ook weer naar meetings of feest. En als je de derde keer mist, dan heb je zo’n groot probleem dat wij dat met de middelen die we ter beschikking hebben niet meer makkelijk onder controle kunnen krijgen.’’

De juiste maatregelen op het juiste moment op de juiste plaats, zegt hij, kan de gaatjes dichten. ,,Voordat je aan de Lock-down noodrem trekt. Ik ga ervoor dat we dat niet meer hoeven te doen, dat we de komende twee of drie jaar zo veel mogelijk gaatjes dicht gaan plakken. En als de epidemie weer aan activiteit gaat toenemen, dat we misschien tot aan de knieën in het water staan. Maar nooit tot aan de lippen.’’