Lenie (54, echte naam bij redactie bekend) trouwde voor de tweede keer. ,,Mijn man en ik kochten toen samen een koophuis. Hij heeft twee zonen, ik een dochter”, begint ze. ,,Daarom leek het ons handig een testament op te stellen voor een eerlijke verdeling.” Maar die verdeling bleek nog niet zo simpel gemaakt.

,,De jongste zoon van mijn man heeft mij nooit geaccepteerd. Dat is flink geëscaleerd. Zo ernstig dat wij niets meer met hem te maken willen hebben.” Lenie en haar man zijn daarom voornemens hun testament aan te passen. ,,We willen ervoor zorgen dat de dochter van die jongste zoon, onze kleindochter, zijn deel krijgt. Mijn stiefzoon zal niets erven van mij of zijn vader.”

Als kinderen door ouders onterfd zijn, betekent het niet dat ze nergens recht op hebben. UvA-hoogleraar personen- en familierecht Barbara Reinhartz legt uit: ,,Een kind heeft recht op zijn zogenoemde ‘legitieme portie’ als het te weinig erft. Het is complex, maar komt erop neer dat de legitieme portie een vordering is in geld, met als omvang de helft van wat het kind volgens de wet gekregen zou hebben zonder testament. Dat is dwingend recht. Daar kun je als ouder niet aan tornen”, legt ze uit. ,,Het kind moet die vordering wél instellen binnen vijf jaar na het overlijden van de erflater. Anders is het te laat.”

Lenie is zich ervan bewust dat de zoon van haar man recht heeft op een deel van de erfenis: ,,Daar doe je niets aan en daar zullen we in moeten berusten.” Het Netwerk Notarissen publiceerde eerder dit jaar samen met de Radboud Universiteit een onderzoek naar het draagvlak voor de legitieme portie. Daaruit bleek dat onder zowel de Nederlandse burgers als bij notarissen geen meerderheid vóór de legitieme portie is. “De wetgeving lijkt dus achterhaald”, stelt Lucienne van der Geld, directeur van Netwerk Notarissen.

Volgens haar is door het onderzoek de discussie verder op gang gekomen. Zo zijn er Kamervragen over gesteld. ,,De beslissing over de wet zal in handen zijn van een toekomstig kabinet. Voorstanders van afschaffing van de legitieme portie vinden dat je als mens zelf over je erfenis moet kunnen beschikken. De huidige wetgeving ondermijnt dat. Momenteel zijn we bezig met het inventariseren van de reacties op ons onderzoek.”

Grote vraagtekens dus bij de toekomst van het recht op de legitieme portie. Van der Geld: ,,Ik vind dat mensen zelf mogen beslissen aan wie ze hun vermogen nalaten. Maar het is wel belangrijk om bij eventuele wetswijziging jongeren en jongvolwassenen te beschermen, zodat zij hun financiële claim op de erfenis behouden.” Wat haar betreft zouden minderjarigen dus wel recht moeten blijven houden op een deel.

Een kind onterven, dat doe je niet zomaar. ,,De beslissing om een kind te onterven is vaak heel weloverwogen”, weet de directeur van Netwerk Notarissen. ,,Conflicten zijn soms tijdelijk van aard, maar toch zien we niet vaak dat dit soort besluiten van onterving worden teruggedraaid. Elke ouder begrijpt de impact van de onterving van een kind.”

Het wettelijk bepaalde erfenisdeel waar ieder kind recht op heeft, mag van Lenie afgeschaft worden. ,,Het is de keuze van de ouders om wel of niet iets te schenken aan het kind. Nu ben je verplicht iets na te laten aan de kinderen. Terwijl je juist door je eigen kinderen soms zo beschadigd kan worden. In ons geval zo beschadigd dat we deze keuze willen maken. Ik vind het dus van de zotte dat er zoiets bestaat als de ‘legitieme portie’.”

Uit eerder onderzoek van het Netwerk Notarissen onder 1700 Nederlanders bleek dat 13 procent van de ouders zijn kind of kinderen zou willen onterven. Onderlinge conflicten tussen ouder en kind kunnen een grote factor zijn. UvA-hoogleraar Reinhartz onderstreept dit: ,,Verstoorde familieverhoudingen kunnen een rol spelen bij de keuze voor onterving. Het kan ook andere redenen hebben, bijvoorbeeld omdat een kind langs een andere weg al bevoordeeld is. Denk bijvoorbeeld aan schenkingen tijdens leven, terwijl de andere kinderen pas na overlijden iets krijgen. Op die manier krijgen alle kinderen uiteindelijk evenveel, maar op verschillende momenten in de tijd.”

Hoe dan ook: de huidige erfwet weerhoudt ouders er mogelijk van om een kind of meerdere kinderen te onterven, stelt Van der Geld. ,,Terwijl ze dat misschien wel willen. Maar het heeft minder effect als je weet dat een kind een portie van de erfenis alsnog krijgt. Zeker als je weet dat het kind of de kinderen voornemens zijn dit op te eisen.”

Door corona is er een stormloop op testamenten, dus hebben notarissen het extreem druk. Hier zie je hoe dit komt: