Honderden kankerpatiënten die vorig jaar nog uitbehandeld waren, wacht nu een nieuw leven. Zij namen deel aan wereldwijde studies naar immuuntherapie.

Zo ook een Nederlandse vader met huidkanker. Hij zat ruim een jaar geleden nog in de wachtkamer van internist-oncoloog John Haanen in het Antoni van Leeuwenhoek in Amsterdam. Machteloos. De jonge vader had melanoom, de meest agressieve vorm van huidkanker met uitzaaiingen naar de lever, longen en lymfeklieren.

Chemotherapie
4 jaar geleden had Haanen misschien chemotherapie aangeraden, al was het effect waarschijnlijk minimaal geweest. Maar nu heeft de professor röntgenfoto's in zijn computer waar de tumor compleet is verdwenen. Verdwenen, weg, niks te zien. Met dank aan de nieuwe immuuntherapie. ,,Wow. Dat dit mogelijk is," verwondert Haanen zich opnieuw.

Haanen deed evenals het LUMC mee aan een wereldwijde studie naar immuuntherapie, geleid door het Britse Institute of Cancer Research. De onderzoekers ontwikkelden een methode om met het eigen afweersysteem de kankercellen aan te vallen, zonder alle bekende chemische troep. De patiënt kreeg een cocktail van eiwitten in zijn lijf gespoten dat de kankercellen opspoorde en vernietigde. Normaal gesproken zijn kankercellen onzichtbaar voor het eigen afweersysteem.

De nieuwe therapie werkte goed. Spectaculair goed zelfs. Van de 945 melanoom-patiënten die wereldwijd aan de studie meededen, was bij meer dan de helft (58 procent) de tumor drastisch gekrompen en hierna 'beheersbaar' of zelfs compleet verdwenen. ,,Ik ben in een jubelstemming. Ik ben al decennia lang 'believer' van immuuntherapie, maar het duurde lang voor deze doorbraak kwam. Dit is beter dan we hadden kunnen dromen," spreekt Haanen ook voor zijn internationale collega's, met wie hij momenteel op een groot congres in Chicago is.

Huidkanker
De studieresultaten brachten 30.000 van de meest vooraanstaande medici op het gebied van kanker in vervoering.

In Nederland hebben zo'n 5400 mensen melanoom, waaraan zo'n 800 mensen jaarlijks overlijden. Haanen verwacht dat hij jaarlijks 600 tot 700 patiënten met uitgezaaide huidkanker kan helpen, onder wie straks ook een groep patiënten bij wie de ziekte in een vroeger stadium wordt ontdekt.

Tamar Nijsten van het Erasmus MC is net zo lyrisch. Deze hoogleraar dermatologie moest de ergste gevallen doorsturen naar oncologen als Haanen, maar beiden wisten dat een patiënt met veel uitzaaiingen de dood in de ogen keek. ,,Melanoom is onder huidkanker het moeilijkste te behandelen. Als je het slechtste kindje uit de klas kunt helpen, kun je op je vingers natellen dat het ook grote gevolgen gaat hebben voor de behandeling van álle kankers. Dit gaat een heel belangrijk jaar worden," voorspelt hij. Patiënten met uitgezaaide melanoom moeten nog eens bij hun arts navragen of zij in aanmerking komen voor deze behandeling, meent hij. ,,Neem geen genoegen met het label 'ik ben uitbehandeld'. Niet iedereen zal in aanmerking komen voor immuuntherapie, maar onderzoek het."

Ook bij bepaalde vormen van huid-, nier-, long- en darmkanker boekten het Britse Institute of Cancer Research al goede resultaten met immuuntherapie, zo bleek tijdens het congres in Chicago.

Immuuntherapie belooft een standaardtherapie tegen kanker te gaan worden, naast óf in combinatie met de traditionele behandelingen als chirurgie, chemo's en bestralingen.

Het gejubel is gegrond, zegt ook oncoloog Philippe Lambin aan het Maastricht UMC+. ,,Dit is een doorbraak die je één of twee keer in je professionele leven meemaakt." Al zijn vooral de kosten - zo'n 80.000 tot 100.000 euro per behandeling - nog een grote drempel, waarschuwt de professor. Ter vergelijking: een jaar chemotherapie kost de verzekeraar zo'n 1000 euro.

Gigantisch
Jaarlijks krijgen 101.214 Nederlanders kanker. Ruim tienduizend patiënten overlijden. Professor Lambin: ,,We kunnen helaas nog niet selecteren op wie deze immuunbehandeling effect heeft. Maar ook als je slechts een kleinere groep zou behandelen, loopt het gigantisch in de cijfers. Er volgt ongetwijfeld een grote discussie met de verzekeraars over deze behandeling."

Overigens kan de immuuntherapie ook ernstige bijwerkingen hebben. Denk aan auto-immuunziekten zoals chronische ontsteking van de dikke darm en ontstekingen van de schildklier. Maar die zijn goed te behandelen, weet Nijsten van het Erasmus MC. Volgens hem is het een kwestie van tijd voor de kankersoorten het afweersysteem weer kunnen ontlopen. ,,Kanker is ongelofelijk slim. Ze past zich heel snel aan de omstandigheden aan en verandert de spelregels. Maar laten we niet pessimistisch worden. We zijn als artsen al dolblij dat we iets hebben gevonden waarop tumoren reageren en waardoor patiënten langer blijven leven.''

Ook Haanen blijft optimistisch. De jonge vader die hij behandelde is een jaar kankervrij. ,,En dan heb ik nog maar één voorbeeld gegeven."