Overeem doet onderzoek naar de slaapziekte narcolepsie: een slaapstoornis die relatief weinig voorkomt. De ziekte begint al op jonge leeftijd en zal heel het leven aanwezig blijven. ,,Het belangrijkste symptoom van narcolepsie is dat mensen op elk moment, zonder dat zij dat willen, in slaap kunnen vallen’’, zegt Overeem.

Het lijkt erop dat de grens tussen slapen en waken bij narcolepsiepatiënten vervaagt. Bij gezonde mensen zijn die grenzen heel duidelijk: overdag ben je wakker en ‘s nachts slaap je. Een gezond slaappatroon is volgens Overeem strikt gereguleerd: ,,Je gaat van wakker, via lichte slaap, naar diepe slaap en vervolgens naar droomslaap.” Dit proces herhaalt zich een paar keer per nacht en werkt bij iedereen hetzelfde.

Volgens Overeem vormen narcolepsiepatiënten de uitzondering: ,,Zij houden zich niet aan deze volgorde en schakelen willekeurig tussen deze stadia.” Onderzoek op muizen met narcolepsie heeft duidelijk gemaakt dat dit zich in de hersenen afspeelt. De gebiedjes in de hersenen die zich bezighouden met waken, liggen op een andere plek in de hersenen dan de gebiedjes die zich met slaap bezighouden. Deze gebiedjes hebben een inhiberende werking op elkaar. Dat wil zeggen dat als het waakgebied actief is, het slaapgebied geblokkeerd wordt. Bij gezonde muizen (en mensen) zorgt dit ervoor dat zij overdag niet zomaar in slaap vallen. ,,Dit verschijnsel wordt in de neurologie ook wel de slaap-waakschakelaar genoemd. Omdat de slaap- en waakgebieden niet tegelijk actief kunnen zijn”, zegt Overeem.

Die slaap-waakschakelaar wordt aangedreven door een belangrijke neurotransmitter: hypocretine. Een neurotransmitter is een stof die hersencellen gebruiken om met elkaar te communiceren. Hypocretine is het stofje dat ervoor zorgt dat de slaap-waakschakelaar in balans blijft. Uit het onderzoek van Overeem blijkt dat narcolepsiepatiënten dit stofje missen. Hierdoor is er geen balans meer tussen waken en slapen en wordt er op onvoorspelbare momenten geschakeld tussen deze twee. 

Dit mechanisme levert ook voor gezonde mensen een inzicht op: als je aan het eind van de dag in bed ligt, wordt de hypocretine minder actief. Dit maakt de slaapgebieden in de hersenen actief. Die beginnen direct met het remmen van de waakgebieden, waardoor de slaapschakelaar in één keer omslaat naar de slaapstand. Zie het als het indrukken van een lichtknop: met één druk op de knop, gaat het licht aan of uit. Bij de slaapschakelaar gaat het precies zo: het gaat zó snel, dat je daar helemaal niets van merkt. Terugdenken aan het moment dat je in slaap viel, is dan ook onmogelijk.

_{*Dit is een wekelijkse bijdrage van de Universiteit van Nederland.}

De Universiteit van Nederland heeft ook een podcast. Vind afleveringen terug op Spotify (http://bit.do/UvNL-Spotify) en iTunes (http://bit.do/UvNL-iTunes).

Bekijk hieronder meer college’s van Universiteit van Nederland: