'Slaappil voor oudere moet in de ban'

Slaappillen, benzodiazepines genaamd, maken ouderen suf en wankel op de benen, waardoor ze hun evenwicht kunnen verliezen en met botbreuken in het ziekenhuis belanden. Bij de zevenduizend 65-plussers die jaarlijks na zo'n valpartij worden opgenomen, is de grootste boosdoener slaapmedicatie. 

Dat blijkt uit nieuw onderzoek naar medicatieveiligheid, dat is uitgevoerd onder leiding van het Erasmus MC. De slaapmedicijnen worden te snel voorgeschreven door huisartsen en (verpleeghuis)artsen, leiden tot ongelukken en kunnen na twee weken al verslavend zijn, zegt onderzoeker en hoogleraar medicatieveiligheid Patricia van den Bemt aan het academische ziekenhuis in Rotterdam.

In de ban
De hoogleraar wil de slaappil in de ban. ,,Artsen, schrijf ze niet langer voor, maar zorg voor een goede voorlichting over beter slapen'', zegt ze. Ook het Trimbos Instituut waarschuwt al jaren voor de gevaren van slaappillen. In de Nationale Drug Monitor 2016 wijst het op een onderzoek in Canada waaruit bleek dat het slikken van slaappillen met een derde afnam door patiënteneducatie.

Sinds 2009 zit de vergoeding van benzodiazepines niet in het basispakket. Daardoor daalde het gebruik al met een kwart. Maar nog altijd slikken 1,7 miljoen Nederlanders deze geneesmiddelen, onder wie 580 duizend 65-plussers. Gemiddeld neemt een gebruiker 180 tabletten per jaar, blijkt uit cijfers van de Stichting Farmaceutische Kengetallen. De hoogleraar: ,,Hoe ouder je wordt, hoe slechter je slaapt. En daar kunnen veel mensen niet mee omgaan, zeker als ze overdag al zoveel tijd hebben. Dan is een pilletje snel genomen.''

Alleen bij hoge nood
Het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) erkent het probleem, maar vindt 'het te ver gaan' om de pillen in de ban te doen. ,,Kortdurende slaapmedicatie kan een patiënt net uit een dip trekken'', zegt een woordvoerder. De NHG scherpte zijn richtlijn in 2014 aan. Hierin staat dat huisartsen de slaappillen alleen zou moeten uitschrijven bij hoge nood, en dan een paar dagen of tijdelijk elke derde nacht. 

Het Erasmus MC deed onderzoek in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid. Het ministerie probeert het aantal ziekenhuisopnames na problemen met medicatie al jaren tevergeefs terug te dringen, maar het aantal steeg van 39 duizend mensen in 2009 naar 49 duizend in 2013. 

Niet alleen slaappillen leiden bij ouderen tot veel onnodige opnames, ook bloeddrukverlagers. Laatstgenoemden moeten een herseninfarct of -bloeding voorkomen, maar maken gebruikers ook vaak duizelig waardoor ze (flauw)vallen. ,,Wat is dan erger: het middel of de kwaal?'' vraagt hoogleraar Van Den Bemt. ,,Als huisartsen en apothekers beter rekening zouden houden met leeftijd, gewicht en conditie van hun patiënten, zouden veel ongelukken met medicijnen kunnen worden voorkomen.''

Voorlichtingsmateriaal
Afgelopen jaar onderzocht Het Instituut voor Onderzoek naar Leefwijzen & Verslaving in acht huisartsenpraktijken hoe patiënten hun slaapmedicatie het beste kunnen afbouwen. Ze kregen voorlichtingsmateriaal opgestuurd, gingen op gesprek en hielden in dagboekjes hun afbouwschema bij. Hoewel het onderzoek nog niet afgerond is, constateren de onderzoekers dat weinig mensen lijken te stoppen. 

Afkicken is moeilijk, stelt ook slaapdeskundige Hans Hamburger van het Amsterdam Slaap Centrum in het Boerhaave MC. ,,Slaappillen onderdrukken de droomslaap. Wanneer je stopt, komen die dromen heviger terug. Daar worden mensen angstig van en nemen gauw weer een pilletje.''

Volgens hem geven de benzodiazepines de gebruiker wel het gevoel dat ze doorslapen, maar winnen ze hooguit twintig minuten extra slaaptijd. Ouderen zouden er beter aan doen veel te bewegen, regelmatig te eten, minder alcohol te drinken en belangrijk: overdag geen dutjes. ,,Die tijd wordt genadeloos van de nachtrust afgetrokken.''