Mysterie: wat betekenen die bol, kruis en het paard op de Martinitoren?

Helemaal op het topje van de Martinitoren staan drie eenzame symbolen bovenop elkaar: een vergulde bol met daarop een ruim zestien meter hoog ijzeren kruis, en bovenin als windvaan een Sint Martinus te paard. Dat is niet zomaar zo, er zit een betekenis achter.

In de oudheid was het al gebruikelijk om een kruis, bol, haan of paard op torens, palen en kerstbomen te plaatsen. Die dienden als afweermiddel, om boze geesten weg te houden. Na de kerstening (een periode in de eerste eeuwen, waarbij heidense volken zich massaal bekeerden tot het christendom) werden een aantal heidense symbolen gehouden en overgoten met een christelijk sausje, waaronder deze drie.

We beginnen bij de bovenste; het paard. Op veel andere gebouwen heeft deze de vorm van een haan, de zogenoemde windhaan. Dit is vaak een windwijzer, dat weet iedereen. Maar waarom een Sint Martinus te paard en geen haan, pijl of ander symbool? Sint Martinus is de beschermheilige van Groningen (en nog een aantal andere steden in Europa). Groningen wordt ook wel de ‘Martinistad’ genoemd en hé, zou daar dan ook de naam van de Martinitoren vandaan komen?

Sint Martinus kennen we van het Bijbelse verhaal waarin hij de helft van zijn jas aan een blinde bedelaar geeft.

Ook een typisch christelijk symbool: het kruis. Maar ook dit kruis is van oudsher een heidens symbool. Tegenwoordig staat het kruis symbool voor de kern van het christelijke evangelie: Jezus stierf voor de zonden van de mensen en verlost ze zo van deze zonden.

De bol, op de toren van de Martinitoren het onderste symbool, is van oudsher ook een heidens symbool. Het idee erachter van de heidenen was dat kwade geesten bang waren voor spiegels en daarom glanst de bol vaak. Precies dezelfde gedachte is de oorsprong van de kerstballen die wij nog altijd in onze kerstbomen hangen. Christenen konden hiervoor geen verklarende tekst in de Bijbel vinden. Waarom dit heidense symbool dan toch overgenomen is, is niet helemaal duidelijk.

Sommige christenen symboliseren de bol met een appel, die voor de zondeval staat. Het gaat dan om de appel die Adam en Eva aten in het paradijs, waardoor ze in zonden vervielen. Zoals je ziet op de afbeelding hieronder heeft de Martinitoren zowel een glanzende bol als een zogenoemde pijnappel.

Overigens is de volgorde van de bol, kruis en het paard niet toevallig. De appel als zondeval, het kruis voor de verzoening van God via Jezus en het paard voor het nieuwe begin vormen samen de kern van de christelijke gedachte.

Goed om te weten: niet iedere kerktoren heeft een bol, kruis en paard op de top staan. Bij sommige kerken staat er alleen een kruis (vaak katholieke kerken), bij anderen een engel en bij de meeste kerken een haan als windvaan.