Europarlementariër D66 wil strafprocedure tegen Nederland om toeslagenaffaire

Drie Eurocommissarissen hebben een brief ontvangen die hen oproept om ‘te evalueren’ of er een strafprocedure moet worden aangespannen tegen Nederland vanwege ‘een potentiële schending van EU-wetgeving’. De afzender van het stuk aan de commissarissen voor Gelijkheid, Justitie en Waarden en Transparantie is Samira Rafaela, D66-Europarlementariër, die de brief stuurde namens Ardi, de antiracismegroep in het Europees Parlement en drie Nederlandse antidiscriminatieorganisaties. “Ik wil dat Nederland op de vingers wordt getikt en de consequenties ervaart.”

Aanleiding is de toeslagenaffaire, waarbij de Belastingdienst jarenlang duizenden ouders ten onrechte aanmerkte als fraudeur. Zij moesten ontvangen toeslagen terugbetalen, met grote financiële problemen tot gevolg. De parlementaire commissie die de affaire onderzocht, stelde in december dat de ouders ‘ongekend onrecht’ is aangedaan en dat de ‘grondbeginselen van de rechtsstaat’ werden geschonden.

Vaak controleerde de Belastingdienst extra bij mensen met een tweede nationaliteit, terwijl de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) vorig jaar concludeerde dat nationaliteit geen rol mag spelen bij het beoordelen van een aanvraag voor kinderopvangtoeslag. Door die gegevens op te nemen handelde de Belastingdienst volgens de AP onrechtmatig en discriminerend.

Er lopen nog onderzoeken naar discriminatie bij de Belastingdienst. Op de uitkomsten daarvan wilde Rafaela niet wachten. “Het bewijs dat er nu ligt, ook de harde conclusies in het eindrapport van de parlementaire ondervragingscommissie, is duidelijk genoeg.” In dat eindrapport komen de woorden discriminatie of racisme echter niet voor. Toch spreekt Rafaela van ‘institutioneel racisme’. “Dat is niet alleen in strijd met artikel 1 van onze Grondwet, maar ook in strijd met EU-verdragen en -regels.”

Tegen lidstaten van de Europese Unie die de Europese regels niet naleven, kan de Europese Commissie een soort strafprocedure starten. Deze zogeheten inbreukprocedure is een fors middel om af te dwingen dat een land zich alsnog houdt aan Europese wetten. “Ik wil voor het maximale gaan,” aldus Rafaela.

Het is opvallend dat een Europarlementariër oproept tot zo’n zaak tegen het eigen land. Ook omdat Nederland al aan de Raad van Europa heeft gevraagd om onderzoek te doen naar wat er allemaal mis is gegaan bij hoe burgers hier door de overheid zijn behandeld.

Dat haar eigen partij D66 medeverantwoordelijk is, ziet Rafaela niet als een beletsel. Tijdens de kabinetsperiode van Rutte III, waarin partijleider Sigrid Kaag minister is, kon het schandaal voortduren en kwam de omvang ervan aan het licht. De partijtop is vooraf niet op de hoogte gesteld dat Rafaela haar brief zou sturen.

“Als politica en gezien mijn eigen ervaringen met discriminatie vind ik het onuitstaanbaar dat mijn eigen lidstaat zich hier schuldig aan maakt.” Ze heeft zich de toeslagenaffaire ‘erg aangetrokken’. “Dat geldt ook voor mijn partij. Juist omdat het om Nederland gaat, vond ik dat ik dit moest doen.” Voor de D66-politica gaf de doorslag dat niemand bij de Belastingdienst vervolgd zou worden. Met een eventuele inbreukprocedure wil ze ‘alles uit de kast halen’ om de pijn van ouders te erkennen en zulk ‘onrecht’ in de toekomst voorkomen.

De namen van antidiscriminatieorganisaties DeGoede­Zaak, S.P.E.A.K. en Controle Alt Delete staan ook onder de brief, mede om onrecht Europees een gezicht te geven. “We zien dat bij de overheid het besef nog niet is ingedaald dat instanties die werken met risicoprofielen die nationaliteit of etniciteit bevatten, discrimineren,” zegt Dionne Abdoelhafiezkhan van Controle Alt Delete.

Hajar Fallah van S.P.E.A.K. stelt dat dit ook een signaal moet zijn om ‘toekomstige generaties niet buiten te sluiten’. “Vooral met de komst van kunstmatige intelligentie is het noodzakelijk om etniciteit en afkomst uit de risicoprofielen te halen om dit aangrijpende onrecht te voorkomen.”

De Europese Commissie start vaker inbreukprocedures tegen landen om hen te dwingen EU-regels na te leven. Ook tegen Nederland begon het in 2019 zestien keer zo’n procedure, becijferde kenniscentrum Europa Decentraal. Meestal hebben die te maken met overtredingen van de regels voor interne markt, vervoer of milieuregels.

Het bekendste voorbeeld van zulke zaken zijn procedures die recent zijn aangespannen tegen Polen en Hongarije. In die landen wordt aan de onafhankelijkheid van de rechtspraak getornd, staat de persvrijheid onder druk en worden rechten van lhbtq’s ingeperkt. Rafaela: “Als die landen moeten stoppen met discriminatie, moet Nederland dat ook doen. Als er één lidstaat is die het goede voorbeeld moet geven, is dat Nederland. Laten we eerlijk zijn: het ís ook zo dat we onze zaakjes niet goed op orde hadden.”