Of Oekraïne zich blij mag maken over meer samenwerking met Europa, ligt in de handen van een slordige 3,8 miljoen Nederlanders. Dat is het aantal dat nodig is om het referendum over het associatieverdrag met Oekraïne geldig te laten zijn. De wet schrijft voor dat minimaal 30 procent van de stemgerechtigden moet komen opdagen morgen, anders kan het kabinet de uitslag negeren.

Opiniepeilers zijn het er niet over eens of dat aantal gehaald gaat worden. Vorige week nog meldde onderzoeksbureau Veldkamp dat 49 procent van de stemgerechtigden aangaf 'zeker' te zullen gaan stemmen. I&O Research houdt het op 'ergens tussen de 30 en 40 procent'. Maar opiniepeiler Maurice de Hond schat 25 procent. ,,Het zou mij verbazen als het opkomstpercentage gehaald wordt'', zegt hij.

Redenen om thuis te blijven
Volgens De Hond zeggen in peilingen altijd meer mensen zeker te zullen gaan stemmen dan er uiteindelijk komen opdagen. ,,En naarmate een verkiezing onbelangrijker is, is dat effect groter. Bij de laatste Europese verkiezing kwam maar 37 procent opdagen. Toch zei vooraf misschien wel 60 procent dat te zullen doen.'' Redenen genoeg om thuis te blijven, zo geven mensen aan in De Honds onderzoek: het gevoel dat het kabinet de uitslag toch naast zich neer zal leggen, het onderwerp is niet belangrijk genoeg, mensen zijn principieel tegen een referendum of hebben 'gewoon belangrijkere dingen te doen die dag'.

Over een ding zijn alle peilers het wel eens: als het referendum geldig is, dan zal het 'nee-kamp' waarschijnlijk winnen. In alle polls liggen die voorop. Peter Kanne van I&O: ,,Al sinds begin januari is rond de 57 procent tegen en 43 procent voor. Het lijkt me sterk als daar nog veel in verandert. Maar de opkomst is veel moeilijk te voorspellen bij een referendum dan de uitslag. Ik durf mijn hand er niet voor in het vuur te steken dat er voldoende mensen komen. Het schijnt ook te gaan regenen woensdag.''

Boycot van referendum
Voor sommige voorstanders van het verdrag is het reden om het referendum te boycotten. Onder meer GroenLinks-jongerenorganisatie DWARS pleitte voor thuisblijven om het nee-kamp zo een spaak in de wielen te steken. Het kabinet is bang dat die manier van denken het nee-kamp juist in de kaart speelt. Want gokken op een lage opkomst, is spelen met vuur. Reden waarom alle ministers de afgelopen weken overal roepen dat iedereen 'vooral naar de stembus moet gaan'. ,,Volgens mij moet je helemaal niet ingewikkeld tactisch nadenken. Ga gewoon stemmen en stem wat je ervan vindt'', aldus minister Ronald Plasterk (Binnenlandse Zaken).

Toch speelt het idee om strategisch thuis te blijven nog wel in het hoofd van veel voorstanders, zegt Kanne. ,,Van alle mensen die voor zijn en die nog niet weten of ze woensdag naar de stembus gaan, zegt een op de vijf overdag de opkomst in de gaten te houden.'' Reden waarom de NOS heeft besloten de hele dag geen tussenstanden te melden, uit angst zo de uitkomst te beïnvloeden.

Grote opkomst bij vorig referendum
De vorige keer toen er een landelijk referendum werd gehouden, in 2005 over de Europese grondwet, kwam 63,3 procent van de kiezers opdagen. Ruim genoeg dus. Maar dat is nu anders, zegt Kanne. ,,Toen was het veel duidelijker waar het over ging. Nu gaat het over een verdrag van ruim 300 pagina's dat veel vager is. Ik heb het geprobeerd te lezen, het viel niet meer. Kiezers zijn dus afhankelijk van wat opiniemakers hen erover vertellen. En die meningen lopen sterk uiteen. Voor zegt dat Oekraïne niet bij de EU komt, tegen zegt juist van wel. Ze betichten elkaar van leugens. Voor veel mensen is gewoon niet te overzien waar dit referendum over gaat.''