Voor de journalistiek zijn trollen een grotere bedreiging dan terreur

In Nederland werd destijds als reactie spontaan gedemonstreerd vóór persvrijheid. Dat was hartverwarmend, want zoals Claudia de Breij op Oudejaarsavond nog eens onderstreepte: Een democratie is een regering door de meerderheid, met inachtneming van de belangen van de minderheid, een onafhankelijke rechtspraak en een vrije pers.

Gelukkig heeft in het Vrije Westen, als we die term nog eens van stal mogen halen, de pers weinig te duchten van terreur. In Nederland hebben journalisten meer last van criminelen: verscheidene misdaadverslaggevers hebben beveiliging gekregen. Ze schrijven er gelukkig niet minder om. Nee, als hier de vrije informatievoorziening onder druk staat, is het niet door geradicaliseerde individuen maar door een groeiende twijfel over wat waar is.

Niet ieders waarheid is dezelfde. Algoritmen tonen ons online sommige informatie wel en andere niet:  U krijgt dus iets anders te zien dan ik. Zo plaatste tijdens de Brexit-campagne het Leave-kamp voor miljoenen euro's aan Facebookadvertenties die heel gericht alleen een bepaalde groep kiezers bereikten. Het Remain-kamp had het niet eens door, en reageerde dus ook niet.  

Onduidelijk is van wie welke informatie komt. Wat kun je nog geloven? Over MH17 zijn duizenden twitter-berichten verspreid die Oekraïne de schuld geven van het neerhalen van het toestel. Door Russische ‘trollenboerderijen’. (Trollen zijn nepprofielen op sociale media die worden gebruikt om discussies te ontregelen of juist aan te wakkeren.)

In zijn vorig jaar verschenen boek Dit is geen propaganda – de oorlog tegen de waarheid, beschrijft onderzoeker Peter Pomerantsev de verkiezingscampagne van de huidige Filippijnse president Duterte. Die was destijds burgemeester met één belangrijk wapenfeit: bestrijding van de drugscriminaliteit. Alleen was drugs in de Filippijnen niet zo’n grote kwestie. Duterte liet Facebookgroepen oprichten, in plaatselijke dialecten, over allerlei verschillende onderwerpen, van astrologie tot de zee. Toen ze eenmaal populair waren, verschenen daar ook berichten over drugs. Soms maar terloops een zin. Dan eens per week een bericht. Dan meermalen per week. Dan eens per dag. En tenslotte meermalen per dag. Zo werd drugscriminaliteit een grote kwestie. En Duterte president.

Een andere kandidaat die sociale media voor zich wist te laten werken is Donald Trump.  Hij verzint nog wel eens wat en doet tegelijkertijd berichtgeving van gerenommeerde media af als nepnieuws. Zo zaait hij twijfel. En als het allemaal één pot nat is, als nieuws meestal onderdeel is van een campagne om hem, de president, in het nauw te brengen, wie kan het publiek dan nog geloven? Al die onthullingen over hem, daar zal dan ook wel een agenda achter zitten. De methode Trump werkt besmettelijk: tijdens een van hun acties beplakten boeren een verslaggever van de NOS met stickers met ‘nepnieuws’. 

Het is goed dat we vandaag herdenken en eren, maar voor een goede informatievoorziening vormen trollen en twijfelzaaiers een grotere bedreiging dan terroristen.