Dit moet je weten over eerste dag MH17-proces: ‘Er was nog een Buk, maar die vloog in brand’

Vandaag was de officiële aftrap van het proces. Voor de eerste keer verzamelden rechters, Openbaar Ministerie (OM), advocaten, nabestaanden en pers zich in de rechtbank. Ruim vijf jaar na de ramp werd het begin van de strafzaak ‘uitgeroepen’. Het OM stelde dat het de vier verdachten Igor Girkin, Sergej Doebinski, Oleg Poelatov en Leonid Chartsjenko verdenkt van betrokkenheid bij het vervoeren van de Buk-raket die MH17 neerhaalde. Daarmee zijn ze verantwoordelijk voor de moord op de 298 inzittenden. Er was nog geen inhoudelijke behandeling van de zaak. Het zal nog maanden duren voordat het proces daaraan toe is. Maar interessant was het vandaag wel.

Nee, zoals verwacht kwam geen van de vier verdachten (drie Russen en een Oekraïner) opdagen. Namens een van hen, Oleg Poelatov, waren wel twee advocaten aanwezig. De rechtbank las uit het dossier voor wat het Nederlandse OM allemaal heeft geprobeerd om de verdachten duidelijk te maken dat het proces vandaag zou beginnen en waarvan ze verdacht worden.

Dat is belangrijk in een proces: een verdachte heeft het recht zichzelf te verdedigen. Daarvoor werden onder andere de Oekraïense en Russische autoriteiten ingeschakeld, die schoven officiële brieven onder de deuren door van de verdachten. Want die deuren bleven dicht. Ook stuurde het OM berichten via Skype, VK (de Russische Facebook) en WhatsApp.

Die appjes werden wel gelezen, maar niet beantwoord. Een verdachte die wel zijn telefoon opnam, zei dat hij iemand anders was. Ook omdat zeker twee verdachten in de media hebben aangegeven niet te zullen komen, oordeelde de rechtbank dat het OM genoeg geprobeerd heeft, dat de verdachten er blijkbaar niet bij willen zijn en dat de rechtszaak dus door kan gaan.

Ja, dat zat hem vooral in wat het OM vertelde over de mensen die niet worden vervolgd. Eerder in het onderzoek werden er afgeluisterde telefoongesprekken openbaar gemaakt waarin pro-Russische rebellen met codenamen als Orion en Delfin spraken over het ‘hebben van een Buk’. Volgens het OM is na onderzoek gebleken dat er in die periode meerdere rebellengroepen probeerden zo’n raketinstallatie te krijgen en ging dit gesprek vermoedelijk over een andere Buk. ,,Er is nog een andere Buk-Telar de Russische grens over Oekraïne in gegaan, maar die is in brand gevlogen voordat hij gebruikt kon worden.”

Ook werd duidelijk dat de separatist Igor Bezler niet wordt vervolgd. In een afgeluisterd gesprek op de dag van de crash zei een ‘spotter’ tegen hem ‘dat er een vogeltje aan komt gevlogen’. Dat ‘vogeltje’, vermoedden de onderzoekers eerder, zou weleens MH17 geweest kunnen zijn. ,,Maar de tijd tussen dit gesprek en het neerschieten van MH17 was zo kort, dat het maar de vraag is of dit gesprek aan de crash heeft kunnen bijdragen”, aldus officier van justitie Ward Ferdinandusse. Het OM zei ook niet te verwachten op korte termijn nog nieuwe verdachten te zullen aankondigen.

De strategie die de Nederlandse advocaten van verdachte Oleg Poelatov kozen. Zij begonnen hun verhaal door te zeggen dat ook zij de crash van MH17 een tragedie vinden. Maar ze zeiden ook: ,,Het gevaar dat sluimert, is echter niet de zoektocht naar de waarheid als zodanig. Het gevaar zit in de wens om een schuldige aan te kunnen wijzen en te kunnen laten bestraffen.”

Poelatov ontkent ook maar iets te maken te hebben met de crash van MH17. Een van de twee advocaten van Poelatov gaf al direct een inkijkje in hun strategie. Hij kondigde aan veel vragen te gaan stellen over het feit dat het Oekraïense luchtruim ten tijde van de ramp nog gewoon open was voor de burgerluchtvaart. Oftewel: in hoeverre is Oekraïne verantwoordelijk voor de ramp? Het OM stelde dat deze rechtszaak daar nu juist níet over gaat. Ook de advocaten van de nabestaanden hebben het liever over de schuldigen.

Zeker. In de zittingzaal waren dertien nabestaanden van slachtoffers aanwezig. Tientallen anderen keken in een congrescentrum in Nieuwegein via een livestream naar het proces. Indrukwekkend was het toen officier van justitie Dedy Woei-A-Tsoi de namen van alle 298 slachtoffers voorlas. Daar was ze een kwartier mee bezig.

Direct gingen er zakdoekjes rond onder de nabestaanden in de rechtszaal, net als glazen water. Enkelen knepen elkaar even in de schouder. ,,Dit was erg indrukwekkend. Heel waardig”, vatte Piet Ploeg, voorzitter van de Stichting Vliegramp MH17, het samen.

Het MH17-proces gaat morgen om 10.00 uur verder. Dan zal het OM een update geven over de stand van zaken van het onderzoek. Het zal interessant zijn te horen hoeveel getuigen er precies hebben verklaard en ook wat het OM nog verder wil onderzoeken. Ook woensdag, donderdag en vrijdag kunnen er nog zittingen zijn. Verderop in maart is er nog een week gepland. Daarna gaat het proces in mei weer verder.

Al onze verhalen over MH17, de verdachten en de nabestaanden lees je in ons dossier.

Hieronder lees je de eerste procesdag van minuut tot minuut terug.