De aftapwet: leest de AIVD straks mee in mijn mobieltje?

Dat kan. Deze wet zorgt ervoor dat de inlichtingendiensten alle datastromen via de kabel mogen onderzoeken, dus telefonie, internet, e-mail en sociale media. Maar tappen moet wel altijd een noodzakelijk doel dienen en binnen proporties zijn, zegt verantwoordelijk minister Ronald Plasterk. De diensten zullen niet snel heel Rotterdam afluisteren, maar wel specifieke gebieden, bijvoorbeeld een wijk als vermoed wordt dat een verdachte daar is. De wet kan helpen om 'netwerken' van jihadisten in kaart te brengen, bijvoorbeeld als zij naar Syrië willen afreizen of contact hebben met mensen daar. De AIVD kan straks namelijk veel meer onderschepte gegevens naast elkaar leggen, zodat er verbanden kunnen worden gezien.

De AIVD mag nu al gericht hacken, bijvoorbeeld verdachten van een terroristisch misdrijf en de mensen daaromheen. De dienst wil nu vooral méér kunnen. Zoals alle e-mails uit een bepaalde straat inzien, of de computer van een broertje van een verdacht persoon. De AIVD kan ook op afstand ongemerkt de microfoon of webcam van je pc aanzetten, bijvoorbeeld om iemand te volgen. Dit kan zelfs bij een bekenden van de verdachte. Toch is de drempel om dat te doen hoog; de toezichthouders van de AIVD zeiden eerder dat computers hacken een grotere inbreuk op de privacy is dan het tappen van een telefoon.

Na alle ophef door de onthullingen van NSA-klokkenluider Edward Snowden is de regering niet blij met die vergelijking. Toch: als de wet wordt aangenomen kunnen onze diensten op grote schaal informatie onderscheppen en opslaan. Dat maakt het nog geen 'sleepnet' zoals bij de NSA, bezweert AIVD-baas Rob Bertholee. Die gruwelt van dat woord. De AIVD mag straks wel een bepaalde wifi-hotspot of mobiele telefoonprovider in een gebied tappen, als daar een reden voor is. Plasterk benadrukt dat de NSA andersom werkt: die verzamelt een bulk data en kijkt later 'wat ze ermee kunnen'.

De minister moet overigens straks vóóraf per 'onderzoeksopdracht' een akkoord vragen van de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB). Wie daarin komen, is nog niet duidelijk. Het gaat om drie mensen, waarvan er twee rechter moeten zijn geweest. Punt van kritiek is wel: de TIB moet ja of nee zeggen op basis van informatie die de AIVD eenzijdig levert. Bovendien is TIB níet nodig om iemand te laten volgen, dat mag de minister alléén bepalen. Een andere speciale commissie -de CTIVD- kijkt (pas) achteraf of de diensten 'rechtmatig' hebben gehandeld.

Vermoedelijk wel. Sinds de aanslagen van november in Parijs is de samenwerking met andere Europese diensten opgeschroefd. Onlangs meldde de Volkskrant dat dertig inlichtingendiensten wekelijks bijeen komen in Nederland om informatie over verdachte personen te delen. Hier is geen controle op: onderschepte gegevens mogen aan andere landen worden gegeven, zonder dat de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB) hier van weet. Volgens Plasterk doet Nederland geen zaken met landen die de mensenrechten niet zo nauw nemen.

Waarschijnlijk niet. Veel technologiebedrijven, zoals het veelgebruikte Whatsapp, hebben encryptie ingevoerd. Daardoor kunnen terroristen ongezien berichten uitwisselen. Als de AIVD en MIVD toch willen meekijken, kunnen ze de bedrijven met de nieuwe wet een 'medewerkingsplicht' opleggen. Zij moeten dan de versleuteling opheffen of vertellen hoe dat kan, anders zijn ze strafbaar. Alleen heeft Whatsapp helemaal geen sleutels. De berichtendienst heeft het zo geregeld dat die informatie alleen te achterhalen is, als je de telefoon van een gebruiker in handen hebt. Daar heeft de nieuwe wet geen oplossing voor.