Een beetje jokken is oké, maar liegen...
President Trump liegt meer dan dat hij de waarheid spreekt. Waarom doet hij dat? En waarom komt hij er mee weg? ,,Liegen is een heel effectieve strategie. Zeker als je een goed excuus hebt."
Delen per e-mail
Je hoort en ziet het ze zeggen:
,,Terreur en terroristische aanslagen in de VS en in Europa komen zo vaak voor dat er niet eens meer over bericht wordt."
- Donald Trump op 6 februari
,,Het was het allergrootste publiek voor een inauguratie ooit. Punt."
- Trumps woordvoerder Sean Spicer op 21 januar
,,Ik had zeker de meeste stemmen gekregen als er niet miljoenen mensen illegaal hadden gestemd."
- Donald Trump op 28 november
,,Moslims konden zo het land binnen komen, voor christenen was het onmogelijk."
- Donald Trump op 27 januari
,,We hebben ernstige verkiezingsfraude gezien in Virginia, New Hampshire en California."
- Donald Trump, eind november
Je hoort en ziet het ze zeggen. Maar het is niet waar. Het klopt niet. Als je het gaat onderzoeken, en de Amerikaanse feitencheckers van Politifact doen en deden dat bij veel meer politici dan alleen Trump, dan komen er cijfers boven water die je bijna niet gelooft. De afgelopen maanden keken ze naar het waarheidsgehalte van 370 uitspraken van de Amerikaanse president en mensen om hem heen.
Van deze 370 uitspraken waren er 15 waar, 45 grotendeels waar en 52 half waar. Van de rest werden er 72 ontmaskerd als grotendeels onwaar, 123 als totaal onwaar en 63 als zo bezijden de waarheid dat het bijna belachelijk is. Dat betekent dus dat bijna 70 procent van wat Trump zegt (hij vooral, maar lang niet alleen hij) niet waar is. Dat hij liegt.
Waarom?
Waarom doet hij dat? En hoe krijgt hij mensen als zijn woordvoerder Spicer of een naaste adviseur als Kellyanne Conway zo ver om het ook te doen? En ook: hoe kan het dat zijn volgelingen dit niet zien?
Om met dat laatste te beginnen: ,,Het is een fabeltje dat je letterlijk aan mensen kunt zien dat ze liegen'', zegt Bruno Verschuere, leugenonderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam. ,,Er bestaan daarover veel clichés: leugenaars zouden gestrest zijn, zenuwachtig, ze kijken je niet in de ogen. Onzin. Op basis daarvan beweren dat iemand liegt, is hetzelfde als een muntje opgooien."
We liegen allemaal, vaker dan we zelf denken. Daar moeten we ook niet hypocriet over doen
Letten op details
Waar je wel op kunt letten, is het aantal details dat iemand verwerkt in zijn of haar uitspraken. Verschuere: ,,Hoe meer details, hoe geloofwaardiger. Een leugenaar kan namelijk niet putten uit zijn geheugen. Toen Trump onlangs zei: 'Kijk wat er gisternacht gebeurd is in Zweden' liet hij het daarbij. Hij wekte de suggestie dat er iets ergs gebeurd was, maar werd niet specifiek. Dat is geen goed teken." De president zei afgelopen zondag dat de Zweden 'grote hoeveelheden' vluchtelingen hebben opgenomen en nu 'problemen hebben die ze nooit voor mogelijk hadden gehouden'. Verder geen details. Politifact onderzocht ook deze uitspraken. Het oordeel: onwaar.
Dan door naar de leugenaar zelf. Waarom liegt iemand? Psychologe Sophie van der Zee van de Vrije Universiteit doet onderzoek naar leugens en bedrog, en wordt er helemaal enthousiast van: ,,Dit is zo'n leuk onderwerp! We liegen natuurlijk allemaal, zelfs vaker dan we zelf denken. En we moeten er vooral niet te hypocriet over doen, want wat zeggen we tegen onze 4-jarige kleuter die totaal niet blij is met het verjaardagscadeautje van oma? 'Zeg maar dankjewel tegen oma, en dat je het een heel mooi cadeau vindt'."
Leugentje om bestwil
Van der Zee onderscheidt in grote lijnen twee soorten leugens: de leugen voor de ander en de leugen voor jezelf. De eerste, ach, dat is het leugentje om bestwil, tegen oma over het cadeautje. ,,Zo voeden we onze kinderen ook op: een beetje jokken om beleefd te zijn, is soms best oké."
Liegen voor jezelf is iets ingewikkelder. Dat is meer berekenend, dat vinden we ook erger. ,,Je kunt liegen om sociale redenen", zegt Van der Zee. ,,Om je zelfbeeld intact te houden, bijvoorbeeld. En je kunt liegen om materialistische redenen, zoals wij dat noemen. Dat is om je beter voor te doen dan je bent. Interessant genoeg is de mate waarin je dit soort leugens gebruikt, gelinkt aan je leeftijd. Als je klein bent, lieg je weinig. Dit wordt overduidelijk meer als je gaat puberen en het neemt weer af als je ouder wordt. En dan is het ook nog eens zo dat jonge mannen vaak wat meer liegen dan jonge vrouwen."
Liegen is voor politici alleen effectief als burgers niet checken wat de waarheid is
Strategisch liegen
Liegende politici zijn weer een heel ander verhaal. Dat is ook berekenend, maar op een strategische manier. Het is niks nieuws, meent Van der Zee. ,,Als je vindt dat het doel alle middelen heiligt, dan is liegen een heel effectieve strategie. Ik denk dat dat is wat er in Amerika aan de hand is."
Shaul Salvi van de Universiteit van Amsterdam, die onder meer onderzoek deed naar de vraag hoe mensen kunnen liegen en zichzelf toch eerlijk kunnen voelen, is het met haar eens. ,,Als je een goed excuus hebt, dan wordt liegen een stuk makkelijker. Als je Amerika weer groot wilt maken, dan moet je je niet te druk maken om details. Hou het grote doel steeds in beeld, de rest is onbelangrijk. Dat is wat Trump steeds uitstraalt: val me niet lastig met details."
Zeer effectief
Als mensen echt in iets geloven, zegt Salvi, dan zien ze de waarheid ook in een bepaald licht. Dat geldt voor Trump en zijn mensen (,,Al moeten we het zelfbelang niet onderschatten; verkeren in de nabijheid van de macht is zeer aantrekkelijk"), maar ook voor al diegenen die op Trump hebben gestemd of die blij zijn dat er eindelijk iemand is die net zo denkt als zij.
Als dit allemaal bij elkaar komt, dan is liegen voor een politicus zeer effectief.
Salvi: ,,De enige manier om hier doorheen te breken, is door steeds te blijven checken of er de waarheid wordt gesproken. En dat kan, want we leven in een tijd waarin we razendsnel toegang kunnen krijgen tot allerlei informatie. We moeten het alleen wel willen. Sterker: ik denk dat het onze plicht is. Liegen is alleen effectief als burgers hun plicht niet doen. We moeten wakker worden en onze verantwoordelijkheid nemen."
Gratis onbeperkt toegang tot Showbytes? Dat kan!
Log in of maak een account aan en mis niks meer van de sterren.Lees Meer
-
VIDEO29
Terrassen, hoger onderwijs en meer winkels pas open in april
Nederland blijft in een harde lockdown tot eind maart. Pas vlak voor Pasen, begin april, mogen terrassen open, kan het hoger onderwijs weer deels fysiek van start en komt er meer ruimte voor winkels. Maar dat kan alleen als de ziekenhuisbezetting het toelaat, waarschuwt het kabinet, dat nu niet meer aandurft dan minieme versoepelingen. -
Koken & eten
Op zoek naar jouw favoriete paaseitje? Met dit overzicht grijp je meteen de lekkerste
Pasen is in de supermarkt allang begonnen. Dat betekent: veel chocoladepaaseitjes eten. Ze zitten allemaal verpakt in vrolijke, kleurrijke papiertjes, maar achter welke kleur zit jouw lievelingssmaak verborgen? -
David (42) doodgestoken omdat hij homo was: drie minderjarigen vast, verdacht van meer homogeweld
Vanwege het onderzoek naar de dood van een 42-jarige homoseksuele man in een park in Beveren bij Antwerpen, zitten nu drie verdachten vast op verdenking van moord. Het gaat om minderjarige jongeren van 16 en 17 jaar uit Beveren en Antwerpen. Ze lokten de man in de val via een datingapp. De daders zouden zich eerder ook al schuldig hebben gemaakt aan geweld tegen homo's. -
PREMIUM
Waarom vriendschappen verwateren na één jaar corona: ‘Wat te veel inspanning kost, overleeft niet’
Een jaar corona drukt op onze sociale relaties. Contact houden met vrienden voelt lastiger dan ooit, want na een jaar teren op videocalls, appjes en wandelafspraken, slaat de vermoeidheid en verslagenheid toe. Twee psychologen lichten toe waar die sociale vermoeidheid vandaan komt en of we daar na corona nog vanaf komen. ,,We concentreren onze energie nu op de vriendschappen die ons het meeste opleveren.” -
10
Bestellingen niet geleverd, klantenservice onbereikbaar: het regent klachten over Kijkshop.nl
Het is al een paar dagen niet mogelijk om artikelen te bestellen bij webshops Kijkshop.nl, Directsale.nl en Plazasale.nl. Daarnaast klagen honderden klanten over het niet bezorgen van bestelde en betaalde producten. De klantenservice van de retailbedrijven is onbereikbaar. Veel klanten vrezen dat ze naar hun geld kunnen fluiten. ,,Dit lijkt op een faillissement.”
-
Babygeur; waarom is die zo verslavend lekker?
Niets ter wereld ruikt lekkerder dan ‘baby’. En jouw eigen baby ruikt natuurlijk het allerlekkerste. Geen duur parfum kan daar tegenop. En dat brengt ons bij de vraag: waarom vinden moeders hun eigen kind het lekkerst ruiken van de hele wereld? -
Herstel-NL geeft strijd tegen lockdown niet op, ondanks turbulente start
Ondanks de storm aan kritiek die de plannen van Herstel-NL losmaakten en meerdere boegbeelden die opstapten, gaat het platform door met actievoeren. Vandaag trappen ze af met een nieuwe campagne om een einde te maken aan de avondklok en de lockdown. -
PREMIUM
Gevonden foetus in Zeist zat in tupperware-bakje: ‘Moeder en vader wisten zich mogelijk geen raad’
De foetus die gisteren werd aangetroffen in het Zeister bos bij landgoed Heidestein, zat volgens voorbijgangers in een tupperware-bakje dat al zeker sinds zaterdag naast een boom lag. Wandelaars wier honden aan het bakje snuffelden, reageren geschokt. De vondst roept nog altijd veel vragen op. ,,Wat zou er dan toch gebeurd zijn?”