In een meters lang bassin op de Faculteit Werktuigbouwkunde maakt een modelvrachtschip zijn rondje. Op het voordek is een camera gemonteerd, verder bevat de boot allerlei sensoren en een microprocessor. Rustig navigeert het gevaarte door de bak met duizenden liters klotsend water. Zodra de zijkant geraakt dreigt te worden, schakelt de motor een paar tandjes in z'n achteruit en stuurt het schip bij.

Het tafereel lijkt zo normaal, maar niets is minder waar. Want het gevaarte wordt door niemand bestuurd. ,,Het schip detecteert belangrijke elementen in zijn omgeving zelf," vertellen Rudy Negenborn, onderzoeker Automatische Besturing voor Transport en Logistiek, en collega Milinko Godjevac van Maritieme Techniek.

Prototype
De proef laat zien waar de zee- en binnenvaart naar toe gaat. ,,Onbemande schepen zullen in het midden van deze eeuw de gewoonste zaak van de wereld zijn, er bestaat wereldwijd enorme belangstelling voor," weet Negenborn. ,,Rederijen kunnen op bemanning en energie besparen, terwijl autonome schepen tegelijk het aantal ongelukken fors terugdringen."

Naast universiteiten doen meerdere fabrikanten research. Volgens Rolls Royce kunnen de eerste robotschepen al vanaf 2020 de zeeën bevaren. De Britse fabrikant onthulde deze zomer een prototype containerschip. Vanuit hypermoderne controlecentra op land worden de futuristische vaartuigen gemonitord.

Lees verder onder de foto

,,De technologieën om autonoom varende schepen mogelijk te maken, zijn beschikbaar," aldus Oskar Levander, vice-president maritieme innovatie van Rolls Royce. ,,Dit is nú gaande, het is geen kwestie van of, maar van wanneer."

Regelgeving
In een white paper worden de mogelijkheden nader toegelicht. ,,Onbemande schepen zullen de wijze waarop we vaartuigen en hun functies ontwerpen herdefiniëren. Zonder mensen aan boord vallen talloze beperkingen weg."

Probleem is dat internationale regelgeving niet klaar is voor deze revolutie. De Internationale Maritieme Organisatie (IMO) verbiedt schepen zonder bemanning. Ieder schip dient ,,voldoende en efficiënt" bemenst te zijn, aldus het Internationale verdrag voor de beveiliging van mensenlevens op zee (SOLAS).

De mondiale veiligheidsstandaarden zijn na het zinken van de Titanic in 1912 ontstaan. De huidige versie van het verdrag dateert uit 1974. Sindsdien is het niet meer geupdated, hoewel technische vernieuwingen niet geheel onmogelijk zijn. Als gevolg van scheepsdrama's als de Herald of Free Enterprise in 1987 en de Estonia zeven jaar later zijn een aantal - stilzwijgend geaccepteerde - amendementen doorgevoerd.

Aansprakelijkheid
De komst van robotschepen is echter veel ingrijpender, ook juridisch gezien. Hoe zit het met aansprakelijkheid en schuld bij incidenten bijvoorbeeld? Hoewel een werkgroep sinds kort op aanpassingen studeert, zal aanpassing van SOLAS jaren vergen.

Het Deense Maersk, 's werelds grootste containerrederij, is voorzichtig. ,,Er liggen enorme uitdagingen op het gebied van veiligheid, beveiliging, navigatie en het juridisch kader voordat we containerschepen zonder bemanning überhaupt kunnen overwegen," zei directielid en chief technology officer Palle Laursen eerder dit jaar tegen zakenkrant de Wall Street Journal. 

Breedband internet
Voor het inzetten van robotschepen moeten onder meer grote hoeveelheden mobiele data van de wal naar schepen en vice versa worden doorgestraald en dat over grote afstanden. De huidige mobiele netwerken zijn daartoe niet toegerust, het wachten is op 5G. 

Wel is er snelle vooruitgang: zo lanceerde satellietbedrijf Inmarsat dit voorjaar de service Fleet Xpress waarmee de scheepvaart een breedband dataverbinding tot zijn beschikking krijgt. Vissersschepen kunnen zo efficiënter werken en kosten besparen, terwijl de offshore-industrie operationele data realtime naar de wal kan streamen. Zeelieden blijven ondertussen verbonden met het thuisfront. 

Korte routes
Gezien alle complicaties verwachten onderzoekers van de TU Delft de eerste autonoom varende schepen pas rond 2030-2035. ,,In eerste instantie zullen ze op zeeën onder rustige omstandigheden varen of korte afstanden binnen havens," denkt Negenborn. ,,Te denken valt verder aan ferries of pontjes op kortere routes op zee, meren of rivieren."