Keniaanse wegloper promoveert in Leiden

Op de vraag wat je later wilt worden, is bij de Borana, een stam van nomadische veehouders in Kenia, maar één antwoord mogelijk. Jongens zijn voorbestemd om de veestapel te bewaken, net als hun vaders, opa's en vele generaties daarvoor. Meisjes worden moeders die het houtvuur opstoken om de maaltijd te kunnen bereiden. Eén jongetje besluit eigenhandig met die ogenschijnlijk onwrikbare traditie te breken.

Tuqa Jirmo Huqa wil naar school. Hij proeft even aan de geneugten van het onderwijs, als zijn ouders zo'n 100 kilometer van hun geboortegrond neerstrijken op een plek met genoeg water en gras voor het vee. Er staat ook een missieschool. Tuqa, jongste van negen kinderen, krijgt er les, als enige van het gezin. Hij geniet. ,,We leerden letters en getallen schrijven, keken plaatjes in ons boek. Soms kregen we ook een snoepje. Ik vond het vanaf het begin leuk, en ik was er ook goed in.''

Na een jaar trekt het gezin weer naar hun geboortestreek in het noorden van Kenia, maar Tuqa zit met zijn hoofd nog in de schoolboeken. Samen met de andere jongens op de kalveren letten, het kan hem niet meer boeien. Hij zeurt herhaaldelijk bij zijn vader of ze alsjeblieft niet terug kunnen naar het schooltje, maar die is onverbiddelijk.

Het leven was goed
Tuqa besluit zijn eigen plan te trekken. Het is december, het 9-jarige jongetje wil na de vakantie, in januari, weer in de schoolbanken zitten. Niemand weet van zijn plan; ze zouden het maar aan zijn vader verklappen. Op een ochtend staat hij op en begint te lopen. Hij volgt de route die ze een paar maanden geleden hebben afgelegd van het schooltje naar huis, ditmaal in omgekeerde richting. ,,Ik wist niet eens dat school zo belangrijk is. Het leven was goed zo, maar school vond ik leuker.''

Twee dagen is hij onderweg. Eten en drinken heeft hij niet bij zich, alleen zijn schoolboeken. Hij lest zijn dorst met water uit de rivier. 's Nachts slaapt hij onder een boom. Nou ja, de slaap kan hij niet vatten, met het geluid van huilende hyena's op de achtergrond. ,,Natuurlijk was ik bang.'' Hij klimt hoog in de boom om niet ten prooi te vallen aan wilde beesten.

Ogen niet geloven
Zijn leraar kan zijn ogen niet geloven als Tuqa de volgende dag voor zijn neus staat, uitgeput, maar tevreden. Hij neemt hem mee naar huis voor een glas melk en wat te eten. ,,Hij vond het niet goed dat ik in mijn eentje was komen lopen, maar hij heeft me toch geholpen om op school te blijven.'' Als zijn ouders zien dat zijn schoolboek weg is, weten ze wat hun jongste zoon in zijn schild heeft gevoerd. ,,Ze waren verdrietig dat ik was weggelopen, maar ook blij dat me onderweg niks was overkomen.''

Als de missionaris een onderkomen voor zijn pupil regelt bij een Nederlands gezin, mag hij van zijn ouders blijven. Hij woont er 4 jaar, leert lezen en schrijven, en loopt in de vakanties terug naar huis, voortaan vergezeld van een familielid. ,,We hadden geen auto.''

Aan de slag als ranger
De jaren op het missieschooltje bepalen zijn verdere levenswandel. Het zijn de eerste stappen op weg naar zijn droom, de universiteit. Tuqa gaat naar kostschool, zijn ouders verkopen vee om zijn opleiding te bekostigen. Na de middelbare school gaat hij aan de slag als ranger bij Kenya Wildlife Service. Hij sleept diverse studiebeurzen in de wacht die hem naar de universiteit brengen. In Nairobi haalt hij in 2012 een master in natuurbehoud.

Tijdens zijn werk als parkwacht loopt hij hoogleraar Hans de Iongh uit Leiden tegen het lijf. Deze Nederlander blijkt uiteindelijk zijn toegangspoort tot een doctorsgraad. Met De Iongh begint Tuqa een onderzoek naar de handel en wandel van de leeuwen in Amboseli National Park. Zo willen ze erachter komen welke leeuwen tijdens hun uitstapjes vee van de Masai opvreten. En voorkomen dat de Masai vanwege die aanval op hun bron van inkomsten nog meer leeuwen doden. ,,Tuqa is, hoewel hij van een andere stam is, een ideale gesprekspartner voor de Masai,'' weet De Iongh.

Moeder is trots
Het leergierige jongetje is niet voor niks gaan lopen. Hij mag zich sinds 18 november, de dag van zijn promotie, doctor Tuqa Jirmo Huqa noemen. ,,Weglopen was het beste besluit dat ik ooit heb genomen; het heeft mijn leven veranderd.'' Zijn vader maakt de mijlpaal niet meer mee. ,,Maar mijn moeder is heel trots. Mijn hele stam is trots. Ik hoop dat meer kinderen uit mijn geboortestreek in de toekomst naar school kunnen. Mijn verhaal laat zien dat je echt wat kunt bereiken, als je maar doorzet.''

Doctorstitel of niet, Tuqa, inmiddels 42, doet eigenlijk nog steeds wat Borana al eeuwen doen: dieren verzorgen. De koeien en kamelen hebben nu alleen plaatsgemaakt voor leeuwen en zebra's. En Tuqa doet onderzoek naar hoe de dieren voor uitsterven behoed kunnen worden. Hij heeft een salaris waarmee hij niet alleen zijn gezin, maar ook zijn broers en zussen en hun kinderen kan onderhouden.

Zijn eigen zoon en drie dochters hoeven niet van huis weg te lopen om te leren. De een wil al dokter worden, de ander ingenieur. Het maakt Tuqa niet uit, als ze de universiteit maar halen. ,,Liefst in Leiden, daar zit de beste.''