Vrienden van Mitchel leggen bloemen neer op de plek waar hij werd doodgeschoten. © Archieffoto Arie Kievit

Suicide by cop: drie voorbeelden uit Nederland

De Rijksrecherche en het OM houden er ernstig rekening mee dat Capellenaar Mitchel Winters deze week bewust de confrontatie met politieagenten opzocht toen hij werd doodgeschoten in Schiedam. Er wordt gesproken over 'suicide by cop'. In de Verenigde Staten een bekend fenomeen, in Nederland zijn in 25 jaar 8 van dit soort gevallen geïdentificeerd. Jaap Timmer, hoofddocent maatschappelijke veiligheid aan de Vrije Universiteit, deed onderzoek en beschrijft drie casussen.

Joske Giesen 02-06-16, 17:09 Laatste update: 02-06-16, 23:01

Bedreigen en uitlokken in 2004

Keuze voor confrontatie
Maar waarom zou iemand de keuze maken om te overlijden door confrontatie met de politie? Volgens Timmer zijn er een aantal kenmerken in de literatuur gevonden die kunnen wijzen op deze beslissing. ,,Vaak gaat het om mensen die erg depressief zijn, ze hebben vaak een suïcidaal en psychiatrisch verleden. Daarnaast hebben mensen in veel gevallen een lage economische status", aldus Timmer. ,,Ook komt het vaak voor dat die mensen een ingrijpende ervaring in hun leven hebben meegemaakt. Bijvoorbeeld het kwijtraken van een partner, een dierbaar famillielid, het verlies van een baan of een grote financiële tegenvaller. Met name in Amerika komt het wel eens voor dat iemand groots en meeslepend in het nieuws wil komen." In zijn boek Politiegeweld beschrijft Timmer: een einde aan zijn leven maken kan, wil of durft de persoon niet. Culturele en religieuze motieven kunnen daarin een rol spelen.

Een Duitse jongen bedreigde in 2004 op een politiebureau in Amsterdam een politieagente met een pistool. Hij wist hierna te ontkomen en werd niet meer door de agenten teruggevonden. Later die dag werd hij zittend op een bankje gezien op het Amsterdamse Frederiksplein, een vuurwapen in zijn hand. De agenten spraken hem meerdere malen op afstand aan, maar de situatie bleef bedreigend. Uiteindelijk kozen de agenten ervoor de jongen neer te schieten.

,,Dit kan een indicatie zijn voor het motief 'suicide by cop'. Eerst een politieagente ernstig bedreigen en vervolgens wegvluchten", zegt Timmer. ,,Het kan goed zijn dat hij een hoge bedreiging wilde vormen met als doel uitlokking om hem neer te schieten."

Afscheidsbriefje in 1999

Snel handelen
Natuurlijk heeft de politie wat mensen in het vizier die aan deze, of een aantal van deze, indicaties voldoen. ,,Daarbij zou je mogelijk zo'n soort gedrag kunnen voorspellen. Maar in een situatie zoals bij Mitchel Winters is dat erg lastig, omdat de politie daar erg snel moest handelen. Ze hadden hierbij niet de tijd en ruimte om rustig te kijken wat er zich in de geschiedenis heeft voorgedaan, hoe hij heet en wie hij is. In dat geval zou de politie een alternatief bij het ingrijpen kunnen bedenken."

In 1999 zwaaide een man in Limburg op straat met een mes. De man vormde een duidelijk gevaar voor zichzelf en zijn omgeving. De politie koos ervoor om op hoge snelheid met speciale schilden op hem af te gaan. Hierdoor zouden ze zichzelf niet verwonden, maar zouden ze ook de man met het mes niet in gevaar brengen. Het lukte de politieagenten om de man op de grond te drukken en om zijn benen en armen onder bedwang te houden zonder verder wapengebruik. Toen ze hem eenmaal omdraaiden om hem in de boeien te slaan, stak er een handvat van een lang mes uit zijn borst.

Dit hadden de agenten niet verwacht. Ze dachten toen al dat het een eventuele zelfmoordactie kon zijn. Het lichaam van de man werd overgedragen aan het Nederlands Forensisch Instituut voor nader onderzoek. In zijn sok vonden de onderzoekers toen een afscheidsbriefje. Vervolgens heeft de recherche de familie van de man benaderd, die later bevestigde dat hij zich inderdaad wilde laten doodmaken door de politie.

Familie tipt achteraf in 1988

Trainen
Omdat suicide by cop zo weinig voor komt in Nederland, worden politieagenten hier volgens Timmer niet op getraind. ,,Er is al weinig tijd en geld om agenten te trainen op situaties die vaak voorkomen. Een gemiddelde agent zou een situatie waarbij iemand zelfmoord wil plegen door een politiekogel nooit meemaken. Daarom zou het overdreven zijn om 40.000 politieagenten hierop te trainen." De landelijke Nederlandse politie wilde hier niet op reageren.

In 1988 vond een derde casus plaats. Om herkenbaarheid te voorkomen wil Jaap Timmer de locatie van het incident niet noemen. Dit keer ging het om een man die erg depressief was, suïcidaal en met een psychiatrische geschiedenis. Hij viel langere tijd zijn ex-vrouw en zijn kinderen lastig. Zijn ex deed naar aanleiding hiervan melding bij de politie. Niet veel later bedreigde de man de vrouw met een groot mes. De politie was er snel bij en besloot - omdat de situatie steeds dreigender werd - om de man neer te schieten. De man overleed.

Na het voorval is er door de recherche onderzoek gedaan. De familie vertelde dat de man eerder had aangegeven zo'n soort situatie te willen uitlokken. ,,Je kunt altijd een vermoeden hebben van suicide by cop, maar zolang er geen daadwerkelijke aanwijzingen zijn, is dat erg lastig vast te stellen. Als de persoon in kwestie voor zijn dood bijvoorbeeld niets heeft geroepen wat daar toe kan leiden, of zijn familie zegt achteraf niet dat die persoon eerder suïcidale neigingen had, is suicide by cop nauwelijks te identificeren", zegt Timmer. ,,In dit geval is dit gemakkelijker, omdat zijn famillie achteraf aangaf dat hij al over zo'n dood aan het nadenken was."