Ayhan Tonça haalt zijn telefoon uit zijn binnenzak. ,,Erdogan belt. Ik moet wat van hem zeggen'', grapt het bestuurslid van Diyanet, hier Islamitische Stichting Nederland genoemd. De organisatie telt 145 moskeeën met imams die worden betaald en gestuurd door de Turkse staat. Toch moeten we daar niks achter zoeken, zegt Tonça. ,,Alsof al onze imams pionnetjes uit Turkije zijn.''

De Tweede Kamer probeerde gisteren zicht te krijgen op 'de lange arm van Ankara' door veertien verschillende Turks-Nederlandse organisaties uit te nodigen. Zo'n beetje alle gezindten zijn vertegenwoordigd: van minderheden als alevieten, Koerden en Armeniërs tot Milli Görüs en de Grijze Wolven. Om praktische redenen is gekozen voor de zaal waar normaal mensen onder ede worden gehoord. Het voelt voor verschillende gasten als een verhoor.

Wantrouwen
De opstelling - recht tegenover elkaar - tekent de verhouding tussen de politiek en de Turks-Nederlandse organisaties. Jarenlang golden ze als belangrijke gesprekspartner van de overheid, maar de laatste jaren is het wederzijdse wantrouwen gegroeid. Minister Lodewijk Asscher (Integratie) probeert ze met stevige, confronterende taal te dwingen voor de Nederlandse normen en waarden te gaan staan. Zo eiste hij onlangs dat ze zich uitspraken voor de rechtsstaat, anders weigerde hij met ze om tafel te gaan.

Op hun beurt spreken verschillende Turkse clubs de zorg uit dat ze niet als volwaardige burgers worden behandeld. ,,Ik kan alle Turkse Kamerleden gewoon bellen en dan nemen ze de telefoon op. Door Nederlandse Kamerleden ben ik zo vaak de deur gewezen. Mensen voelen zich in Turkije meer gehoord dan in Nederland'', zegt vicevoorzitter Ertugul Gökçekuyu van de Islamitische Universiteit in Rotterdam. De Kamer wil deze onderwijsinstelling sluiten vanwege omstreden uitspraken van de rector.

Volgens deskundigen zijn de organisaties vooral gericht op Turkije en dragen ze dus niet bij aan de integratie van Turken in Nederland. Hoewel de meeste clubs zelf de broek moeten ophouden, zijn ze allemaal verbonden met 'het moederland' of een gelieerde beweging in Europa. ,,Al die organisaties zijn lichamelijk hier, maar geestelijk in Turkije'', aldus de kritische journalist Mehmet Ülger.

Dienstplicht
Het is ook de strategie van Ankara om warme banden te onderhouden met 'onderdanen' over de eigen grenzen. Zo heeft Turkije de Adviesraad Turkse Diaspora ingesteld om Turken in het buitenland bij te staan. ,,Een van de doelstellingen is om de Turkse cultuur te behouden'', zegt lid Ejder Köse. ,,Wat is daarop tegen?'' Hij adviseerde Turkije naar eigen zeggen om het afkopen van de dienstplicht goedkoper te maken. Anders, waarschuwde hij, zouden veel mensen hun Turkse nationaliteit inleveren. De prijs is inmiddels omlaaggegaan.

Alevieten, Koerden, Armeniërs en Gülensympathisanten hebben last van de 'lange arm', zeggen hun vertegenwoordigers. Zo regelde Diyanet gratis bussen om te demonstreren tegen een monument voor de Armeense genocide in Almelo, zegt de Federatie van Armeense Organisaties Nederland. Bovendien hebben ze te maken met bedreiging en intimidatie.

Twee weken geleden besloot een meerderheid van de Kamer dat de invloed van Diyanet moet worden ingeperkt. Op initiatief van de christelijke partijen droeg de Kamer Asscher op de financiering van imams vanuit Turkije te verbieden. Het is de vraag of dat kan, vanwege de godsdienstvrijheid. Asscher kijkt daarom of hij drempels kan opwerpen met extra eisen aan de werkvergunning van imams, bijvoorbeeld dat ze Nederlands spreken. Maar een rechterlijke uitspraak verbiedt een verplichte taal-eis aan Turken vanwege een samenwerkingsverdrag met de EU.

Hoe dan ook, het kabinet moet met een strategie komen tegenover het diasporabeleid van president Erdogan, zegt SP'er Sadet Karabulut. Zij nam het initiatief voor de hoorzitting. ,,Als Nederlandse overheid moeten we veel meer onze grenzen aangeven richting Turkije.''