Ruim 2.000 jaar historie van het Valkhofpark door een zeef

Het Valkhofpark is een van de belangrijkste historische plekken van Nederland. Nijmegenaren kennen allemaal de verhalen over de Romeinen hier en Karel de Grote met zijn palts. De Nicolaaskapel en de Barbarossaruïne zijn echter de enige nog zichtbare herinneringen aan die rijke historie. Maar sinds kort zijn er keiharde, fysieke bewijzen van 2.000 jaar bewoning.

In de zomer van 2015 is de ingang naar een ondergrondse Duitse bunker uit 1943 in het park blootgelegd. De uitgegraven grond is gezeefd door archeologen en dat heeft, bleek recent, een gigantisch aantal relevante vondsten opgeleverd: 2.737 stuks. Erfgoed dat volgens de archeologen een goed beeld geeft van de bewoning op het Valkhof.

Vooraf was bij sommigen, onder anderen de mensen die de donjon willen laten herbouwen, de verwachting dat in de bovenste bodemlagen door de strijd in de Tweede Wereldoorlog nauwelijks bijzonder erfgoed te vinden zou zijn. Er waren door de Duitsers loopgraven en schuilplekken in het park aangelegd. Begin jaren 50 is even gewerkt aan een plan om de ondergrondse bunkers en loopgraven in hun oorspronkelijke toestand open te stellen voor het publiek. Daar werd vanaf gezien en alle kuilen werden volgestort met grond.

Uit het zeefonderzoek is nu gebleken dat bij de oorlogsbunker in ieder geval oude Valkhofgrond is teruggestort. Die zat vol waardevolle vondsten. Van een eventuele ophoging van het Valkhof met grond van elders lijkt bij de bunkeringang geen sprake te zijn geweest. Recent heeft Nijmegen ook een kleine opgraving gedaan achter de Barbarossaruïne. Hier bleek eveneens dat de bodem van het park 'vol zit met historische verrassingen'.

Het materiaal dat na de zeefactie tevoorschijn is gekomen - aardewerk, glas, keramiek, natuursteen, munten, metaal, dierlijk en menselijk bot en schelpen - dateert vooral uit de Romeinse tijd, de middeleeuwen en de nieuwe tijd, waarbij de nadruk ligt op wat jonger materiaal van voor de sloop van de Valkhofburcht (1797). Ook werden twee fragmenten van prehistorisch aardewerk gevonden.

Ruim 100 maal troffen de archeologen resten van op een draaischijf gemaakt Romeins aardewerk aan. Ze zijn vooral blij met de scherven uit de 2de en 3de eeuw. Ze laten zien dat in die tijd niet eerder bekende Romeinse activiteiten op het Valkhof ontplooid werden. Ruim 1.000 stukken aardewerk dateren uit de middeleeuwen en de nieuwe tijd.

De archeologen noemen ook de vondst van aardewerk uit de 18de eeuw 'bijzonder'. Het gaat om serviesgoed dat wellicht nog op de tafel stond bij het laatste vorstelijk verblijf van stadhouder Willem V op het Valkhof in 1786.

Er zijn slechts drie munten bij de zeefactie teruggevonden. Een 13de-eeuwse penning, een bijzondere 15de-eeuwse munt en een 17de-eeuwse duit. De oudste munt is een zilveren penning van Otto II, graaf van Gelre (1229-1271). Deze munt is in Nijmegen geslagen.

Naast vele scherven aardewerk herinneren ook een ringvormige kledingspeld, een ringgesp en een ijzeren punt van een kruisboogpijl aan de middeleeuwse bewoners hier.

Er is bij de opgraving behoorlijk veel botmateriaal aangetroffen. Vooral dierlijk bot. Zestien fragmenten zijn als menselijk aangemerkt, vermoedelijk gaat het om vijftien personen. Mogelijk zijn het de resten afkomstig van een vroegmiddeleeuws grafveld dat eerder is aangetoond bij de Maartenskapel.

Ook bij de sloop van de Valkhofbucht, eind 18 eeuw werden al menselijke resten gevonden, maar dan met een lugubere achtergrond. In de kelder van de reuzentoren, de donjon, die als gevangenis werd gebruikt werd destijds een aantal geraamten aangetroffen. Maar ook een kinderlijkje dat was verstopt in een afvoerpijp.