Sta op tegen verspreiden van broodjeaapverhalen

Rapper Lange Frans weet tienduizenden aan zich te binden met podcasts over samenzweringstheorieën. Muzikale hits blijven uit, maar als hij zich afvraagt waarom Bol.com kinderboeken van 2000 euro verkoopt, wordt de webwinkel massaal geslachtofferd door zijn volgers.

Dit is wat de Wereldgezondheidsorganisatie de 'infodemie' noemt: de overdosis (on)betrouwbare informatie die vooral via sociale media als YouTube, TikTok, Snapchat, Facebook en Instagram gedeeld wordt. Een andere pandemie, die zorgt voor moord op de realiteit. Dat is zorgelijk omdat zij die deze informatie delen enorm veel invloed hebben op de bevolking. Ook Willem Engel van Viruswaarheid doet een duit in het zakje. Hij vertelde zijn 21.000 volgers op Facebook dat het mondkapje niet ver weg is van het dragen van een Jodenster. Voormalig Temptation Island-verleider Tisjeboy Jay zei dat hij de RIVM-maatregelen tegen het coronavirus niet serieus neemt. En last but not least, Doutzen Kroes, op Instagram 6,4 miljoen volgers, spreekt van een complottheorie van media, de farmaceutische industrie en de overheid. Dat deelde ze nadat ze in de huid was gekropen van virologen en enkele uren onderzoek had gedaan.

Deze influencers voelen zich ongetwijfeld thuis bij filosoof Descartes: Ik denk, dus ik besta. Zonder enig besef van kennisvergaring, zijn influencers overmoedig en vertrouwen volledig op zichzelf, en op hun zogenaamde gezonde verstand. De herkomst van het gezonde verstand is volgens psychologen Hugo Mercier en Dan Sperber te danken aan de noodzaak om verhalen te vertellen. Dat is de conclusie in hun boek The Enigma of Reason. De mens vergroot kansen op overleven als we verhalen over onszelf vertellen zodat anderen daarop kunnen vertrouwen of een idee krijgen met wie ze van doen hebben. In de oertijd was de gezamenlijke tocht richting de mammoet die gedood moest worden leidend. En daarmee een grote verbinder. Nu is de waarheid slachtoffer.

Het 'gezonde verstand' komt niet voort uit de drang iets onomstotelijk te bewijzen, maar vooral om te babbelen en waar nodig recht te praten wat krom is om een eigen positie te redden. De mens is van nature geen wetenschappelijk denker. De amateurliga van denkers des vaderlands die optreedt in praatprogramma's of invloed uitoefent op sociale media, dus ook niet. Het verschil tussen hen en ervaren wetenschappers is dat de influencers enorme invloed hebben.

De tweede man op de maan werd ooit geconfronteerd met een complotdenker die zijn expeditie een broodje aap noemde. Buzz Aldrin antwoordde met een rechtse directe. Dat moet nu ook, figuurlijk. Een vuist maken en de juiste verhalen vertellen over wetenschappelijke denkmethodes. Laat dat ook een belangrijke boodschap zijn voor de hedendaagse influencer. 

Sander Duivestein en Menno van Doorn, trendanalisten van het Verkenningsinstituut Nieuwe Technologie van IT-dienstverlener Sogeti.