Verhoren toeslagenaffaire geven ontluisterend beeld van de overheid

Er is een verschrikkelijk ongeluk gebeurd, zei Rutte. ,,Er rolde een bal het ravijn in en niemand stak een poot uit.'' Al jaren waren er signalen dat de fraudebestrijding uit de hand liep. De wet waarin bepaald was dat ouders die een simpele fout hadden gemaakt bij de aanvraag van de kinderopvangtoeslag soms tienduizenden euro's moesten terugbetalen, was veel te hard. En in de jacht op fraude door gastouderbureaus werden onschuldige ouders ten onrechte opgejaagd met dwangbevelen. En hoewel op de ministeries ambtenaren ervan wisten, drong de ernst van de misstanden pas in volle omvang door tot het kabinet in de zomer van 2019.

Tijdens de verhoren zochten ambtenaren en politici naar een verklaring. Na grote fraudeschandalen met uitkeringen eiste de politiek in 2013 (ook de Tweede Kamer) dat daar korte metten mee werd gemaakt. In die sfeer was er te weinig oog voor uitwassen van de fraudeaanpak. Daarnaast werd wel gewerkt aan een nieuwe wet rond de kinderopvangtoeslag, maar toen die niet doorging dacht niemand na over de fouten in het bestaande systeem. Hoe banaal ook: niemand was met de gedupeerde ouders bezig. Ook niet toen de Ombudsman en de rechter oordeelden dat er iets grandioos mis was. Waarschuwingen bleven hangen in de bureaucratie, politici waren niet alert. En toen Kamerleden vragen gingen stellen, werd dat vooral lastig gevonden.

Uiteindelijk is de commissie ingesteld om lessen te trekken uit de toeslagenaffaire. Hoe kan herhaling worden voorkomen? Dat wordt nog lastig. Blijkbaar is onze overheid zo georganiseerd dat tienduizenden burgers door de overheid kunnen worden gemangeld, zonder dat de politiek verantwoordelijken dat door hebben. Iedereen buigt nu schuldbewust het hoofd, maar er is geen enkele garantie dat dit niet nog een keer kan gebeuren.