Burgers bewapend voor strijd tegen rode vijand

Nederland was in de Grote Oorlog weliswaar neutraal maar het waren ook voor ons land ellendige jaren. Angst was er vanzelfsprekend bij het uitbreken van de oorlog op 28 juli 1914 maar vreemd genoeg ook bij het sluiten van de wapenstilstand in 1918. 

De angst in 1914, zelfs in Oss zo ver van de frontlinie, is begrijpelijk. Burgemeester Van den Elzen maakte begin augustus bekend dat er paarden gevorderd zouden worden, dat er militairen ingekwartierd werden en dat degenen die tot de lichting 1914 van ingelote militairen behoorden, spoedig onder de wapenen moesten.
Uit vrees voor prijsopdrijving werden voor levensmiddelen maximumprijzen vastgesteld. De kermis (16 augustus) ging niet door en dansmuziek was overal verboden. Zelfs een koekkraam op de Heuvel mocht niet. 'Alles wat aan kermis zou kunnen doen denken, zal worden geweerd', verordonneerde Van den Elzen. Voor de cafés gold een avondklok: van ‘s avonds tien tot ‘s morgens zes uur moesten ze gesloten zijn. 

Uit onzekerheid ontstond er een run op spaartegoeden. Er klonken geruststellende woorden maar intussen werd wel bepaald dat 25 gulden per zeven dagen, het maximum op te nemen bedrag was. Wie meer wilde, moest dat aanvragen, meldde De Stad Oss, en er rekening mee houden dat een uitbetaling maximaal zes maanden kon duren. Een plan begin augustus 1914, voor een vrijwillige Landstorm van gewapende burgers veroorzaakte onrust en mislukte. 

Vreemd genoeg liep het in 1918, toen nota bene de wapenstilstand gesloten was, juist storm met aanmeldingen voor wat toen de Burgerwacht heette. In Reek en Oijen werd ‘16 procent van de bevolking’ lid, in Megen meldden zich 250 mannen aan. De propaganda voor de Burgerwacht vanaf de kansel en via de krant was zeer effectief. 

Maar er was dan ook een nieuwe vijand, te weten de socialisten, in De Stad Oss openlijk beschuldigd van het voorbereiden een staatsgreep. Het congres van de SDAP van Pieter Jelles Troelstra had uitgesproken dat het tijd was voor een sociaal-democratische regering. Meteen nadat Troelstra begin november met zoveel woorden had gezinspeeld op een rooie revolutie, werd in Oss de Burgerwacht opgericht. Die bestond uit veteranen en gedemobiliseerde militairen die tussen 14 en 19 november juist weer thuiskwamen. Deze burgerwacht hield op 24 november een ‘militaire wandeling’ om te tonen dat ze meteen in actie zou komen als 'onordelijke elementen' de macht grepen. Maar Troelstra slikte zijn woorden in (‘vergissing’) en de Burgerwacht van Oss schoot alleen met scherp tijdens oefenbijeenkomsten en schietwedstrijden. En zo werd november weer een gewone maand.