Een onafhankelijke instantie moet voortaan gaan bepalen of mensen in aanmerking komen voor gesubsidieerde rechtsbijstand. ,,Die instantie krijgt uiteindelijk het laatste woord. Maar altijd na een goed gesprek. Vergelijk het met de gezondheidszorg: met een klein pijntje ga je ook niet meteen naar de specialist, maar eerst naar de huisarts.”

Deze ‘triage’ is tegen het zere been van de Nederlandse Orde van Advocaten. ‘De overheid lijkt het waarborgen van de toegang tot het recht niet meer als haar taak te zien', schrijft de Orde in een reactie. ‘De minister lijkt daarmee te kiezen voor een kille sanering ten koste van de rechtzoekenden met een kleine beurs. Zij moeten een rechtsbijstandverzekering gaan afsluiten en een poortwachter gaat bepalen wie zijn probleem nog aan de rechter mag voorleggen. De toegang tot de rechter wordt daardoor beperkt én duurder voor rechtzoekenden.’

In september meldden diverse media dat Dekker (VVD) de 400 miljoen euro die jaarlijks wordt uitgetrokken voor rechtsbijstand te veel vond. Hij zou flink willen snoeien. Maar het bedrag van 400 miljoen blijft nu dus gehandhaafd. Daarmee behoort Nederland volgens Dekker 'tot de top van Europa'. Wel wordt het geld straks anders uitgegeven. 

,,Minder procedures, meer oplossingen”, vatte Dekker de nieuwe plannen vanmiddag samen. Volgens de minister zijn Nederlanders steeds meer naar juridische procedures gaan grijpen. Het beroep op gesubsidieerde rechtsbijstand zou de afgelopen zeventien jaar met veertig procent zijn gestegen. 

Maar die toegenomen ‘juridisering’ lijdt lang niet altijd tot goede oplossing voor conflicten, vindt het kabinet. Daarom moet het stelsel dus worden gemoderniseerd. Dat gebeurt op vier manieren. 

Behalve de onafhankelijke instantie die bepaalt of iemand recht heeft op rechtsbijstand, wordt er werk gemaakt van meer informatie en beter advies, onder meer via online voorbeeldbrieven en juridische spreekuren dichtbij huis. 

Rechtsijstandsverleners zoals advocaten zullen straks betaald worden voor de oplossing die ze bieden en niet ‘om te procederen’. Dat gebeurt via rechtshulppakketten, waarbij de prijzen vooraf bepaald worden. Op die manier wil Dekker bereiken dat conflicten steeds meer ‘aan de voorkant’ worden opgelost, zonder dat er een rechtszaak aan te pas komt. Dat advocaten nu alleen betaald krijgen voor het procederen in de rechtbank, noemt de minister een ‘perverse prikkel’.

Tenslotte wil het kabinet de overheid bestraffen voor onnodig procederen. door het invoeren van een hoge proceskostenvergoeding bij een verloren rechtszaak. ,,Nu is die vergoeding vaak maar een fractie van de werkelijke kosten. Dat mag wel wat dichter bij de werkelijkheid komen. Zodat ook wij als overheid eerder de telefoon pakken om met mensen in gesprek te gaan, in plaats van meteen een aanmaning de deur uit te sturen.”