De Tweede Kamer reageerde begin deze maand nog verdeeld op het terughalen van een IS-vrouw en drie kinderen uit kamp in Noord-Syrië. Ilham B. moest volgens het kabinet worden opgehaald omdat zij anders het risico liep om vervolging te ontlopen. Een groot deel van de Kamer had liever gezien dat zij zich in het buitenland had moeten verantwoorden voor haar daden.

Voor die buitenland-optie werden door het kabinet drie routes bekeken: een internationaal tribunaal, berechting in het noordoosten van Syrië of terechtstaan in Irak. ,,Geen van die trajecten gaat soelaas bieden”, concludeerde officier van justitie Ferry van Veghel vandaag tijdens een gesprek met Kamerleden. Op de korte termijn is dat in elk geval geen optie, maar ook in de toekomst ziet het Openbaar Ministerie (OM) daar geen mogelijkheden voor. Ook het ministerie van Buitenlandse Zaken acht de kans daarop ‘heel klein’, stelde Thijs van der Plas, directeur-generaal politieke zaken.

Een internationaal tribunaal – wat Kamer én kabinet het liefst zien – ,,gaat er niet komen’’, zei Van der Plas. Daarvoor is een uitspraak van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties nodig. Hoewel toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok daar, samen met andere landen, in 2019 voor heeft gepleit, ligt Veiligheidsraadlid Rusland als bondgenoot van de Syrische president Assad dwars. Die optie valt af. ,,We krijgen het gewoon niet door de Veiligheidsraad.”

Berechting in noordoost-Syrië stuit ook op ‘allerlei rechtstatelijke bezwaren’. In die regio hebben de Koerden weliswaar een autonoom gebied gerealiseerd, maar formeel is Assad aan de macht in het land. Daarom zou een rechtbank daar ‘een inbrheuk op de soevereiniteit’ van Syrië betekenen, omdat Assad daar geen toestemming voor zou geven. Ook heeft Nederland ,,gewoon geen vertrouwen in de rechtstaat daar’’, stelt Van der Plas.

Irak leek de meest kansrijke optie. Met het land is Nederland, samen met zes andere landen, nog ‘voortdurend in gesprek’. De kans dat dit ergens toe leidt, is volgens Van der Plas klein. ,,Irak geeft voortdurend aan niet af te willen zien van de doodstraf, dat is voor ons een showstopper.” Nederland wil niet meewerken aan berechting in een ander land als staatsburgers in dat land het risico lopen om ter dood te worden gebracht.

Een tweede ‘obstakel’ is dat Irak aan eventueel gevangen Nederlandse IS’ers consulaire bijstand weigert. Meerdere Europese landen vinden dat onacceptabel. ,,Overal ter wereld waar Nederlanders gevangen zitten, willen wij consulaire bijstand kunnen verlenen.” Irak heeft daarbij de handen vol aan 30.000 Iraakse staatsburgers die in Syrische kampen zitten. Die moeten ook gerepatrieerd worden en berecht. ,,Dat is al een enorme last voor het land.”

Ondanks alle bezwaren komt er waarschijnlijk nog ‘voor de zomer’ een gesprek met zeven Europese landen, stelt Van der Plas, in een poging een doorbraak te forceren. ,,Maar ik wil aan verwachtingsmanagement doen: de kans daarop acht ik klein.” Officier van Justitie Van Veghel is stelliger: ,,In Irak zijn zoveel valkuilen, dat is gewoon geen reëel alternatief.”

Deskundigen die ook met de Kamer in gesprek gingen, zijn het niet allemaal met de conclusie van Buitenlandse Zaken en het OM eens. Zij stellen dat Nederland argumenten tegen vervolging in het buitenland gebruikt die ‘in een perfecte wereld’ zouden gelden. In dit geval breekt nood wet, vindt hoogleraar sociologie Ruud Koopmans van de Berlijnse Humboldtuniversiteit. ,,Nederland maakt de verkeerde afwegingen.”