De misrekening van Mark Rutte

VVD-leider Mark Rutte leek lange tijd moeiteloos zijn verblijf in het Torentje te verlengen. Maar door mislukte strategische keuzes komen Sybrand Buma en Alexander Pechtold gevaarlijk dichtbij. Ook 'dark horse' Wilders is nog niet gezien.

Laurens Kok en Jan Hoedeman 11-03-17, 10:36

Zeven op de tien kiezers zweeft nog. Die haal je niet binnen in een tweestrijd met de PVV
Campagnewatcher Bart Visser

We hebben er lang op moeten wachten, maar vanavond krijgen kiezers dan toch eindelijk de eerste confrontatie te zien tussen Mark Rutte en Geert Wilders. Plaats van handeling is het – jawel - het Jeugdjournaal. Wie een titanenstrijd verwacht, komt bedrogen uit, bleek al tijdens de opnames afgelopen dinsdag. Rutte, daartoe uitgedaagd, geeft Wilders zelfs een complimentje. Hij vindt het zo goed van Geert dat die na een clash in de Kamer een sportief sms’je stuurt: ‘Daar had je me mooi te pakken!’

Noem het maar een confrontatie. Het is ongelooflijk frustrerend voor het VVD-campagneteam dat dit de eerste beelden zijn van de `tweestrijd’, drie dagen voor de verkiezingen. Het spel dat de VVD op de wagen wilde zetten is in de soep gelopen. Afgelopen zomer heeft de VVD-top op een berg in het Frans plaatsje Goult het besluit genomen dat het een tweestrijd Rutte-Wilders moest worden. Samen moesten zij elkaar tot grote hoogte stuwen, een herhaling van het duel Rutte-Samsom in 2012. Maar dan moet die ander wel meedoen.

Dat gebeurde niet. Wilders voert nauwelijks campagne. De afzegging voor het premierdebat werd door de concurrentie handig uitgelegd als angst van de twee koplopers om zich te verantwoorden. Terwijl de gedroomde tweestrijd al veel eerder op gang had kunnen komen, zucht een VVD-Kamerlid. ,,Het optreden bij Zomergasten bood Rutte een goed podium. Maar daar gooide hij de deur naar de PVV niet knalhard dicht. Dat duurde nog een half jaar.”

De PVV is inmiddels wat teruggezakt in de peilingen, maar met dark horse Wilders weet je het nooit. Het zou niet voor het eerst zijn als hij de laatste debatten naar zijn hand zet. De VVD gaat redelijk stabiel op kop, maar CDA’er Sybrand Buma en D66’er Alexander Pechtold kruipen dichterbij dan de liberalen lief is.

Angst om fouten te maken

Alexander Pechtold, lijsttrekker van D66. © AFP

Pechtold kan zich veel moeilijker afzetten van Rutte, omdat hij het kabinet vaak heeft geholpen. Buma kan dat wel
Campagnewatcher Bart Visser

Binnen de VVD klinkt inmiddels gemor over een taxatiefout van het campagneteam. De concurrentie verbaast zich eveneens. Een Haagse spindoctor: ,,De VVD is alle risico’s uit de weg gegaan, uit angst fouten te maken. Maar je moet kiezers ook laten zien waarom je hun stem verdient. Dat red je niet met een paar spotjes en zeker niet door weg te blijven bij een debat.”

Intussen blaken Buma en Pechtold van het zelfvertrouwen. Hoewel de kloof met de VVD nog zeker niet is overbrugd, roepen zij van de daken dat ze premier worden, in de hoop dat de gedachte aan minister-president Buma of premier Pechtold zich nestelt in het kiezersbrein. Iedere positieve peiling wordt intussen gretig via social media gedeeld door een legertje partijfunctionarissen, veelal voorzien van de hashtag #momentum. Polls die minder goed uitkomen worden simpelweg genegeerd.

Zo wordt zorgvuldig een winnaarsimago geboetseerd. Want daar gaat het om. Wie de wind in de rug heeft, kan op verkiezingsdag de beslissende jump maken. Het CDA wijst daarbij steeds naar 2002. De partij van Jan-Peter Balkenende werd in de peilingen ingeschat op een zetel of 30, maar sleepte er uiteindelijk 43 in de wacht. Of neem, recenter, de verkiezingen van 2012, toen de VVD in de slotfase vijf zetels meer kreeg dan de slotpeiling had aangegeven en de PvdA versloeg.

De afloop laat zich ditmaal moeilijk raden, stelt communicatieadviseur en lobbyist Bart Visser van Smart and Able. ,,Het is ongelooflijk spannend, maar dat komt vooral doordat er vier partijen nog zo dicht bij elkaar zitten, niet door de campagne zelf. Niemand maakt echt grote blunders.”

Leider van het optimisme

Visser kan zich moeilijk voorstellen dat de VVD echt heeft gegokt op een tweestrijd met Wilders. ,,Zeven op de tien kiezers zweeft nog. Die haal je niet binnen in een tweestrijd met de PVV. Als je goed kijkt naar Rutte, dan zie je dat hij zich vooral profileert als leider met een optimistische boodschap. Drie kwart van het electoraat voelt zich daardoor aangesproken. Maar dan moet je wel het debat aan kunnen gaan met tegenstanders van formaat en niet met mensen van het kaliber Thieme of Krol, zoals bij het Carrédebat.”

Maandag is dat anders, als hij eindelijk één op één staat tegenover Wilders. Bij het slotdebat op dinsdag wachten Gert-Jan Segers (ChristenUnie) en Jesse Klaver van GroenLinks. Ofwel: Rutte kan nog toeslaan. En zoals eerder gememoreerd: de VVD staat nog altijd op voorsprong.

Pechtold werpt zich op als progressief alternatief voor Rutte en Buma. Vooral linkse kiezers zien hem zitten als premier, blijkt uit onderzoek van peil.nl. Maar het is Buma die het Rutte echt moeilijk kan maken, denkt Visser. ,,Pechtold kan zich veel moeilijker afzetten van Rutte, omdat hij het kabinet vaak heeft geholpen. Buma kan dat wel.”

In de slotfase van de campagne stellen veel zwevende kiezers zich de vraag: bij wie is het land in goede handen? Ruttes positieve boodschap valt heel goed tot het einde toe vol te houden, stelt Visser. Buma heeft tegelijkertijd een groter potentieel, omdat hij sinds kort in zijn campagne PVV-kiezers aanspreekt door zich bijvoorbeeld uit te spreken tegen de radicale islam. ,,Het wordt boeiend te zien of Buma nog een sprong kan maken.”