Initiatiefnemer Tijn de Vos, een 20-jarige wiskundestudent uit Amsterdam, hoopt er met een referendum voor te zorgen dat de politiek zich opnieuw over de Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (Wiv) moet buigen. Volgens het kabinet is het nodig dat de diensten in aangewezen gebieden alle gegevens via telefonie, internet, e-mail en sociale media kunnen onderscheppen, om bijvoorbeeld terreurnetwerken in kaart te brengen.

De Vos maakt zich echter grote zorgen. ,,Grootschalig afluisteren leidt tot zelfcensuur. Als je niet jezelf kunt zijn omdat er iemand meeluistert, ondermijnt dat uiteindelijk de democratie.’’

Ook vreest hij dat cybercriminelen met de opgeslagen privégegevens aan de haal gaan en vindt hij dat het toezicht op de afluisterpraktijk niet goed is geregeld. De Vos heeft met zo’n vier medestanders 19.041 handtekeningen verzameld, ruim voldoende om de eerste horde voor de referendumaanvraag te nemen. De Kiesraad beoordeelt volgende week of de handtekeningen geldig zijn, waarna de initiatiefnemers 300.000 nieuwe handtekeningen moet indienen.

In Den Haag wordt het referendumverzoek met argusogen gevolgd. Formeel willen de formerende partijen er niets over zeggen. ,,Dit is onderdeel van de formatie’’, zegt een VVD-woordvoerder. CDA-Kamerlid Hanke Bruins Slot: ,,We wachten de procedure verder af.’’ Het D66-Kamerlid dat erover gaat, belt niet terug.

Maar achter de schermen klinkt bezorgdheid. VVD, CDA en ChristenUnie willen dat de nieuwe wet zo snel mogelijk wordt ingevoerd en zien niets in referenda. De grootste twee partijen hebben zelfs in hun verkiezingsprogramma geschreven dat de referendumwet moet worden afgeschaft.

De waarschijnlijke coalitiepartner D66 staat daar recht tegenover: tégen de aftapwet en verklaard voorstander van de adviserende volksraadplegingen. Wat D66 betreft moeten er zelfs correctieve referenda komen, die politieke besluiten ongedaan kunnen maken.

Het referendum over het associatieverdrag met Oekraïne, in april vorig jaar, is de Tweede Kamer grotendeels slecht bevallen. Slechts een derde van de kiezers ging naar de stembus, daarvan stemde 61 procent tegen ratificatie van het verdrag. Zowel de Eerste als de Tweede Kamer legde die uitspraak uiteindelijk naast zich neer.