,,Ik loop er niet voor weg, ik ben uiteraard ook verantwoordelijk”, zei Rutte in reactie op de scherpe kritiek uit de Tweede Kamer. ,,Dit had nooit mogen gebeuren. Kleine, administratieve fouten leidden tot grote invorderingen. En als je ziet welke vernietigende werking dit had voor de levens van mensen, dan raakt me dat enorm. Het is dus onze dure plicht om dit recht te zetten.” 

Zelf opstappen, zoals PVV-leider Geert Wilders steeds weer suggereerde, doet Rutte niet: ,,Het kabinet heeft de ultieme politieke consequentie genomen. We zijn afgetreden, demissionair, opgestapt. Maar ik sta hier niet op het partijcongres, Wilders is ook geen lid van mijn partij. We staan hier niet als lijsttrekkers in een debat voor de campagne. Het is aan de kiezer.” 

Oppositie- en coalitiefracties hekelden in de uren daarvoor vooral Ruttes aandeel bij het toeslagendrama. De premier was dan misschien formeel niet verantwoordelijk; onder zijn leiding kon wel een politiek klimaat ontstaan waarin onschuldige burgers werden opgejaagd, discriminatie niet uitgebannen werd en de informatievoorziening gebrekkig was, zo klaagden partijen van links tot rechts. ,,Zijn vingerafdrukken zitten op elke gelakte pagina”, zei PvdA-leider Lilianne Ploumen. ,,Met een appel in de hand en een glimlach op zijn gezicht fietst de premier weg van zijn verantwoordelijkheid.”

D66-fractieleider Rob Jetten greep zelfs terug op een oude gerechtelijke uitspraak over Ruttes beleid als staatssecretaris van Sociale Zaken (2003), toen hij gemeenten vroeg om inwoners van Somalische afkomst extra te controleren op bijstandsfraude: ,,Dat zette aan tot rassendiscriminatie. Later klonk het bij de premier ook: ‘pleur op’ of ‘vecht je in'. Woorden doen ertoe. Onder het bewind van de kabinetten Rutte is de aanpak doorgeschoten.” 

Verbazing heerste er over het tempo van de compensatieregeling die het kabinet heeft opgezet. Getroffen ouders krijgen voor mei 30.000 euro, is beloofd, Tweede Kamerleden vinden dat te laat. ,,Regel het gewoon nu", zei PVV-leider Wilders. ,,Waarom lukt het niet om dit in een maand te regelen?” Maar staatssecretaris Alexandra van Huffelen (Financiën, D66) wil geen loze beloftes doen, ook omdat private schuldeisers mogelijk in de rij staan om een flink deel van de vergoeding dan weer snel te incasseren. ,,We doen er alles aan om het zo snel mogelijk te doen.” Het kabinet hoopt spoedig tot een akkoord te komen met banken, energiebedrijven en andere grote private schuldeisers, zodat ze afzien van directe incasso. Met de NS is zo'n deal gesloten.

Fracties opperden verschillende plannen om zulke tragedies voortaan te voorkomen, pleitten voor extra onderzoek naar de toeslagenkwestie, eisten meer spoed bij de compensatie en riepen op om ook private schulden af te lossen. Later wordt nog over de moties gestemd. 

Alles over de toeslagenaffaire en de val van het kabinet hoor je in onze nieuwe podcast Politiek Dichtbij .

CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt - die zich al vroeg vastbeet in de Toeslagen-kwestie - haalde in zijn betoog hard uit naar de ‘Haagse kliek’,  systeemfalen bij overheidsinstanties en de gebrekkige informatievoorziening door het kabinet: ,,In het Torentje wordt niks genotuleerd.” 

Nieuwe ‘Rutte-doctrine’

Het coalitie-Kamerlid hekelde ook nieuwe, volgens hem opnieuw onvolledige, antwoorden op Kamervragen: ,,Is dit de nieuwe Rutte-doctrine? Door onvolledige informatievoorziening gaat het mis. En het stelsel van macht-tegenmacht functioneert niet”, zei Omtzigt die van een ‘bananenmonarchie’ sprak omdat de Belastingdienst bij de rechter ook onvolledige dossiers aanleverde. ,,Onze kliek in Den Haag kijkt meer naar de partijvoorzitter dan naar de kiezer. Dat moeten we veranderen.”
De CDA’er wil een staatscommissie naar de Nederlandse rechtsstaat laten kijken: ,,Ik had me een paar jaar geleden niet kunnen voorstellen dat ik dit zou vragen.” 

Bekijk hier het fragment met Pieter Omtzigt. 

VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff bood -net als het kabinet- zijn excuses aan voor het drama. Ook erkende de VVD’er dat zijn partij medeverantwoordelijk is voor de doorgeslagen jacht op potentiële sjoemelaars, dat overheidsdiensten te vaak uitgingen van kwade opzet, dat de menselijke maat geregeld ontbrak. ,,Ik denk dat er in mijn eigen partij te veel focus op fraudebestrijding was. Niet alles wat eruit ziet als fraude is het ook.” Hij sprak verder van een ‘clustercatastrofe’ waarbij het parlement zelf niet buiten schot mag blijven: ,,Zet de verwarming maar niet te hard vandaag, anders druipt de boter nog van ons hoofd.” 

Onder meer PVV-leider Geert Wilders verweet premier Rutte dat hij aanblijft: ,,Teeven, Zijlstra, Weekers, Wiebes: alle kleine goden moeten vertrekken, maar de grote baas blijft. Tienduizenden mensen zijn kapotgemaakt. Schaamteloos.” Rutte en zijn VVD vindt dat het ‘aan de kiezer’ is of de premier kan blijven.   

Toeslagen

Op de agenda vandaag staan de herziening van het toeslagenstelsel en genoegdoening voor de getroffen ouders, maar het debat wordt -met nog twee maanden tot de stembusgang- beschouwd als een ‘eerste verkiezingsdebat’. De VVD van Rutte staat op eenzame hoogte in de peilingen. 

_{(Artikel gaat verder na de foto)}

In een reactie op de vernietigende conclusies van de onderzoekscommissie besloot het het kabinet vorige maand dat gedupeerde ouders snel 30.000 euro compensatie moeten krijgen. Maandag kondigde het kabinet daarbovenop aan dat alle lopende schulden die ouders bij overheidsinstanties als het UWV, DUO en de Sociale Verzekeringsbank worden kwijtgescholden.
In de Kamer klonk vooraf al de roep om meer actie: partijen eisen snellere uitbetaling aan getroffen ouders, diverse fracties - zoals GroenLinks en D66 - opperen ook om de kinderopvang helemaal gratis te maken. Dat kost al gauw vijf miljard euro per jaar. Zo verdwijnt ook automatisch het probleem van de toeslagen, is de gedachte. De VVD wil echter ‘geen staatcrèches’, zei Dijkhoff. 

Bekijk hier al onze video’s over de politiek.