Juncker is een verklaard voorstander van het Spitzenkandidatensysteem. Dat houdt in dat de lijsttrekker van de fractie die de verkiezingen gewonnen heeft, meteen ook dé kandidaat is voor de belangrijkste functie in de Europese Unie. Juncker is zelf ook op deze manier aan de macht gekomen.

De winnaar van de laatste verkiezingen, de Duitse christendemocraat Manfred Weber, kon echter niet op voldoende steun rekenen van de leiders van de EU-lidstaten. Sterker: hij werd meerdere malen in het openbaar afgebrand. De aversie tegen zijn persoon was ook een van de redenen dat de onderhandelingen over de Europese topjobs begin deze week zo lang duurden. Volgens de regels zijn het nu eenmaal de leiders die de volgende commissievoorzitter voordragen. Het parlement moet daar vervolgens ‘ja’ of ‘nee’ tegen zeggen.

Het Spitzenkandidatensysteem mag dan wel de voorkeur hebben van (een deel van) het parlement, er staat nergens dat het verplicht zo moet. De benoeming van Juncker in 2014 was eigenlijk niet meer dan een experiment; een manier die het parlement had bedacht om het proces democratischer en transparanter te maken. Enkele Europese leiders, met name de Franse president Emmanuel Macron (maar ook onze premier Rutte), willen hier echter niks van weten. Wij willen de beste kandidaat, zo redeneren zij, niet iemand die toevallig naar voren is geschoven door een politieke fractie.

Von der Leyen was geen Spitzenkandidaat, maar het product van een compromis dat de leiders na zware onderhandelingen afgelopen dinsdag op tafel legden. Het stemt Juncker droef, zo liet hij vandaag merken: ,,Het Spitzenkandidatensysteem is helaas geen traditie geworden. Ik ben de eerste en de laatste.”

Het is overigens niet gezegd dat Von der Leyen de Luxemburger Juncker daadwerkelijk gaat opvolgen. Het parlement heeft nog altijd het laatste woord. De sociaaldemocraten (ook die uit Duitsland) zijn nog steeds woest dat hun Spitzenkandidaat, Frans Timmermans, terzijde is geschoven ten gunste van Von der Leyen. En er zijn meer fracties die de gang van zaken niet zo fraai vinden.

De Duitse CDU-leider Annegret Kramp-Karrenbauer, partijgenoot van Von der Leyen, is inmiddels op de barricaden gesprongen. Ze waarschuwt dat er niet alleen in Duitsland een kabinetscrisis dreigt als de nominatie niet wordt overgenomen door het Europees parlement (coalitiegenoot SPD noemde Von der Leyen de ‘slechtste minister’). Ze voorziet ook een ‘constitutionele crisis’ in Europa.

De stemming is nu voorzien voor 16 juli. Mocht Von der Leyen het inderdaad niet halen, dan hebben de leiders een maand de tijd om met een nieuwe kandidaat te komen.