Regeringspartijen geïrriteerd over onverwachte excuses koning

videoZelfs de vicepremiers werden dinsdag overvallen door de excuses van koning Willem-Alexander aan Indonesië. Dat leidt tot ergernis en speculaties.

Jan Hoedeman 14 mrt. 2020 Laatste update: 15:05

Koning Willem-Alexander tijdens het staatsbezoek op Sumatra © ANP

Regeringspartijen CDA, D66 en ChristenUnie werden afgelopen dinsdag overvallen door de excuses van de koning aan Indonesië. Partijen zijn geïrriteerd omdat er met geen stom woord over is gewisseld in de ministerraad of in coalitie-overleggen.

Dat had een dag daarvoor gekund, toen Mark Rutte de coalitieleiders sprak in het wekelijkse coalitie-overleg. Of in de ministerraad van de vrijdag ervoor. En desnoods nog dinsdagochtend vlak voor de koning zijn speech zou houden, in het wekelijkse overleg tussen de premier en zijn vice-premiers. Opmerkelijk, want bij eerdere keren dat er ergens excuses voor werden aangeboden, is dat wel altijd vooraf in de ministerraad overlegd

Volgens minister Stef Blok (Buitenlandse Zaken) zijn de excuses afgestemd tussen hem, Rutte en de koning. En volgens de koning zelf is er ‘niks nieuws’ dat hij zijn excuses aanbood voor het buitensporige geweld van Nederlandse zijde tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog. Hij zou slechts hebben herhaald wat twee ministers en een ambassadeur al eerder zeiden, stelde de koning donderdag.

Maar dat ‘niks nieuws’ vormde wel het hoogtepunt van het staatsbezoek aan de voormalige kolonie. Het woord ‘excuses’ uit de mond van het Nederlandse staatshoofd voor álle Nederlandse excessen is wel degelijk groot nieuws.

Rawagade

Het tweede kabinet-Rutte sprak in 2016 in de ministerraad over excuses aan nabestaanden van Rawagade. ,,We hebben intensief gesproken over excuses aan de weduwen van Rawagade’’, zegt een oud-minister. Nederlandse militairen trokken het Javaanse dorp binnen en richtten daar een bloedbad aan.

Dat niemand iets wist over afgelopen dinsdag is des te opmerkelijker omdat in januari wél uitgebreid in de ministerraad overlegd is over de voorgenomen excuses die Rutte zou aanbieden aan de joodse gemeenschap voor het overheidshandelen tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Rutte kreeg enkele maanden geleden in de ministerraad bijval voor excuses inzake het overheidshandelen in de oorlog, maar oogstte in zijn eigen smaldeel reserves. De VVD-bewindslieden, minister Blok van Buitenlandse Zaken voorop, stelden de vraag: ,,Als we dit doen, schept dat dan geen precedenten voor excuses aan Indonesië en excuses voor de slavernij?’’ ,,Nee,’’ zei Rutte, ,,Dat schept geen precedent.’’

Dat dat nu tóch is gebeurd zonder overleg, wekt wrevel.

Geen excuses verwacht

Opvallend is dat Rutte vrijdag 7 maart tijdens zijn persconferentie nog meermaals suggereert dat er op het vlak van excuses niets zal gebeuren tijdens het staatsbezoek. Rutte: ,,Ik probeer de verwachtingen in die zin een beetje in goede banen te leiden, dat de bedoeling is dat het staatsbezoek zich richt op de toekomst.’’

In de coalitie denkt iedereen dan ook dat tijdens het staatsbezoek geen excuses worden aangeboden. Er is bovendien nog een omvangrijk wetenschappelijk onderzoek gaande naar de gedragingen van de Nederlandse overheid tijdens de dekolonisatie van Indonesië tussen 1945 en 1950. Volgend jaar september zal dat klaar zijn. Voor die tijd zou er niks gebeuren.

Maar dat gebeurt wél. Zelfs voor de meeste ministers die meereizen tijdens het staatsbezoek is het afgelopen dinsdag een verrassing. Vlak voordat de koning zijn toespraak zal houden, hoort een van de aanwezige bewindslieden pas wat er gaat gebeuren.

De koning zegt na afloop: ,,We zijn in goed overleg met de ministers en de minister-president tot een mooi rond verhaal gekomen.’’ De vraag is: welke ministers en wanneer?

‘Mooi rond moment’

Duidelijk is wel dat de koning dit heel graag wilde. Al was het maar omdat zijn moeder het vijfentwintig jaar geleden heel graag wilde, maar niet mocht. Het moest van hem ‘op een mooi rond moment’ (75 jaar na de oorlog, red.) Zoals hij zelf zei: ,,Je weet van tevoren dit een heel gevoelige tekst is. Ik heb het weloverwogen gedaan.’’

In de coalitie vragen meerdere politici zich inmiddels hardop af: ,,Heeft de koning dit op eigen houtje gedaan?’’ Daar zijn geen harde bewijzen voor. Maar als Rutte bang was dat het zou uitlekken, heeft hij wel heel drastische maatregelen genomen door zo goed als niemand te informeren.

Rutte zelf verklaarde gisteren tijdens zijn wekelijkse persconferentie dat hij de vraag vorige week verkeerd begreep. Daarom schiep hij een laag verwachtingspatroon. Hij dacht dat het ging om excuses voor de gehéle koloniale periode.

Bekijk hieronder