Rutte doelde op het feit dat zijn kabinet door het verlies van D66 en het CDA de meerderheid in de Eerste Kamer kwijt gaat raken. Vooral Forum voor Democratie en in mindere mate GroenLinks profiteren daarvan. ,,Dat betekent dat we aan de slag moeten", zei Rutte. ,,Veel koffie drinken, nog meer bellen. Maar met verstandige mensen kun je tot verstandige besluiten komen. Ik reken erop dat het land ook met deze uitslag goed bestuurbaar blijft.”

Het was een tweestrijdige avond voor de VVD, dat woensdagavond samenkwam in Den Bosch. Voor de liberalen blijft het zetelverlies beperkt, maar kabinetspartners verloren fors en Forum voor Democratie vormt ter rechterzijde plots een forse bedreiging voor de VVD.

Er gingen dan ook geschokte reacties door de zaal, toen iets na negenen bleek dat Forum de grootste partij in Zuid-Holland lijkt te gaan worden. Dat VVD in provincies als Noord-Brabant en Gelderland wél won, verzachtte die pijn. Maar, heel opvallend: bij de eerste overall exit poll - waaruit bleek dat de VVD de grootste blijft - steeg nauwelijks gejuich op in het Bossche café waar de liberalen zich verzameld hebben.

Dat gejuich kwam er wel toen Rutte in zijn speech - iets voor half twaalf - zijn partijgenoten feliciteerde met het feit dat de liberalen partij nummer een blijven.  De premier ziet het als taak van de VVD om alle lagen in de samenleving te blijven verbinden, zei hij. ,,Zodat we een mooi land wegzetten voor toekomstige generaties.” 

_{Lees door onder de foto.}

Klaas Dijkhoff, de fractievoorzitter van de VVD in de Tweede Kamer, feliciteerde in zijn speech even voor elven de winnaars GroenLinks en Forum voor Democratie. Voor Forum had hij een speciale boodschap: ,,Ik hoop snel te weten te komen wie het zijn”, verwees hij naar alle Statenleden van de partij die vooraf niet met de pers (mochten) praten. ,,Want bij veel stemmen krijgen hoort ook dat je verantwoordelijkheid neemt, dat je samenwerkt met anderen. Als VVD hebben we eerder laten zien dat we met veel partijen kunnen samenwerken, puur op de inhoud.” En weer verwijzend naar Forum: ,,Dat was makkelijker geweest als ze er vooraf niet zo hard in waren gegaan.”

In een reactie tegenover het AD ging Dijkhoff nog even in op de grote overwinning die de partij van Thiery Baudet gaat boeken. De VVD'er heeft ‘al twee jaar geen idee wat Forum wil’. ,,Totaal niet zelfs. Ik heb daar geen mening over. Maar ze zullen nu moeten laten zien of ze bereid zijn om met ons te praten.” 

Dijkhoff zegt 'wel tevreden’ te zijn met de uitslag die zijn VVD lijkt te boeken. ,,We hebben wat verloren, maar blijven wel de grootste. Dan kom je wat mij betreft bij 'tevreden’ uit.”

Waar Dijkhoff het positief bekijkt,  spreekt Annemarie Jorritsma, VVD-lijsttrekker voor de Eerste Kamer, van een ‘teleurstellende uitslag’. ,,Je hoort mij niet roepen: ‘Hoi hoi hoi, wat een mooie uitslag.’ Ja, we zijn de grootste. Maar de grootste met twaalf zetels, daarvan ga ik niet op de tafels dansen.”

Over de nieuwe verhoudingen in de Eerste Kamer spreekt Jorritsma zich niet uit. ,,Dat is aan mijn collega’s in de Tweede Kamer. Daar moeten de coalities gesmeed worden. Wij behandelen wetten en stemmen voor of tegen, zo simpel is het.” Of Forum voor Democratie een partij is die het zittende kabinet in de senaat ook af en toe aan een meerderheid zou kunnen helpen? ,,Ik weet het niet”, zegt Jorritsma. ,,Ik weet het niet omdat ik de standpunten van de partij op veel terreinen niet goed ken. We zullen het moeten afwachten.”

Minister Sander Dekker (Rechtsbescherming) laat zich niet uit het lood slaan. ,,Ik vind het niet spannend, een groot FVD in de Eerste Kamer”, zegt Dekker.

,,Ik vind het wel knap van ze. Als we als kabinet onze meerderheid in de Eerste Kamer kwijt raken, betekent dat dat we harder ons best moeten doen om wetsvoorstellen door de Eerste Kamer heen te krijgen. We moeten het gesprek aangaan met andere partijen. Maar met die situatie hebben we eerder te maken gehad.”

Of het daarbij lastig is, kiezen tussen een linkse partij als GroenLinks of een rechtse fractie als Forum? ,,Je kunt met iedereen samenwerken. Ik hoop dat partijen mee willen doen, dat ze niet aan de zijlijn blijven staan.”

Dekker is positief, maar toch zal de VVD niet alleen maar opgelucht zijn met het beperkte zetelverlies. De partij moet een list verzinnen om het kabinet én de eigen populariteit overeind te houden. Doordat Forum op rechts plots in de nek hijgt, zal de partij niet graag de samenwerking met links aangaan. Maar maakt de VVD een ruk naar rechts, dan zouden coalitiepartners als D66 en ChristenUnie weleens kunnen gaan piepen.

Premier Mark Rutte bewijst al sinds hij in 2006 aantrad als VVD-leider over ontzettend veel lenigheid te beschikken. Maar of hij na al die Haagse tropenjaren nog een keer tot zo’n krachtproef in staat is?

Bekijk hier de reacties van partijprominenten op de uitslagenavond van de VVD:

Volg alle ontwikkelingen rond de Provinciale Statenverkiezingen hier live.