Jorritsma en Ollongren hebben tot nu toe op geen enkele vraag gereageerd. Zij gaven er gisteren de brui aan, nadat Ollongren na een positieve coronatest werd gefotografeerd met een stapel papier onder de arm. Daarop prijkten een aantal omstreden ‘aandachtspunten', zoals een nieuwe functie voor Omtzigt en de onderhandelingsstijl van Wopke Hoekstra. Het verkennersduo besloot dat het niet langer kon functioneren en is inmiddels opgevolgd door Van Ark en Koolmees. 

De nieuwe verkenners melden dat de gewraakte passage volgens hun voorgangers geen weergave is van de gevoerde gesprekken met de zeventien lijsttrekkers die langs kwamen. Ook zou in die onderonsjes ‘op geen enkele wijze’ over Omtzigt zijn gesproken. ,,De passage berust op een inventarisatie vanuit meerdere invalshoeken, waaronder berichten in de media", schrijven Van Ark en Koolmees. 

In een toelichting op het Binnenhof melden beide verkenners vrijdagavond dat de notities gebaseerd zijn op allerlei indrukken. ,,Dat is gebaseerd op dingen die ze gezien en gevoeld hebben”, zei Tamara van Ark, VVD-verkenner. Koolmees en Van Ark erkennen dat de aanloop misliep met de uitgelekte notitie. Daarover moet eerst een debat gevoerd worden. ,,Dat had niet zo gemoeten. Het is niet voor niks dat we opnieuw gaan beginnen”, zei Koolmees. ,,Het vertrouwen heeft een knauw gekregen.” Detailvragen moeten de oud-verkenners in het debat beantwoorden, vinden hun opvolgers. 

Het is onwaarschijnlijk dat de Tweede Kamer met deze uitleg genoegen neemt. Ollongren en Jorritsma zijn door Kamervoorzitter Khadija Arib verzocht zelf tekst en uitleg te geven over de blunder. In een brief aan het tweetal vraagt Arib om ‘een zo volledig mogelijk verslag van werkzaamheden’ voorafgaand aan het Tweede Kamerdebat waarin de voormalige verkenners komende week moeten opdraven. 

,,U hebt met alle gekozen lijsttrekkers gesprekken gevoerd, dat maakt onlosmakelijk onderdeel uit van de kabinetsformatie", aldus Arib. ,,De genoemde aantekeningen - wat de status ook moge zijn - hebben politiek en maatschappelijke vragen opgeroepen, ook omdat een gekozen volksvertegenwoordiger daar met naam en toenaam in voorkomt.” Ollongren en Jorritsma hebben laten weten 'vanzelfsprekend’ bereid te zijn tot een toelichting.

Vanochtend werd de druk op de ex-verkenners al flink opgevoerd. Een grote Kamermeerderheid van PVV, CDA, PvdA, SP, GroenLinks, FvD, PvdD en CU eiste een debat. VVD en D66 gingen daarop overstag en gaven ook steun. 

Het debat kan pas plaatsvinden na installatie van de nieuwe Tweede Kamer komende woensdag. Tot die tijd ligt de herstart van de verkenning ook praktisch stil, stelt een ingewijde: ,,Veel partijen willen eerst duidelijkheid over het zootje van gisteren voordat ze weer op de koffie gaan.” 

Ollongren bood onbedoeld een inkijkje in de vertrouwelijke pre-formatie toen ze na een positieve coronatest de Stadhouderskamer verliet met een notitie waarop te lezen stond ‘Omtzigt, functie elders’ en ‘linkse partijen houden elkaar niet echt vast’ en ‘onderhandelingsstijl Hoekstra’. Het zou gaan om een ‘interne notitie’, op het Binnenhof wijst iedereen naar elkaar over de herkomst van deze explosieve kwalificaties, tot aan formatie-ambtenaren aan toe. 

Vooral bij het CDA slaan de onthullingen in als een bom: tussen de partijtop en Kamerlid Pieter Omtzigt lijkt het al langer te rommelen, dus Wopke Hoekstra haastte zich gisteravond te benadrukken dat hij absoluut niet de architect is van de inhoud: ,,Het is bizar dat allerlei onderwerpen die niet met mij en andere fractievoorzitters besproken zijn in die notitie staan. Behalve dat de opmerkingen inhoudelijk kant noch wal raken is het absurd dat men daarover wilde praten. Dat past op geen enkele manier bij de rol van verkenner.” 

Premier Rutte zei - mede namens D66-leider Sigrid Kaag - gisteravond ook dat hij noch Kaag met de verkenners over Omtzigt gesproken heeft. Ook zei Rutte toen nog: ,,Niemand gaat hier uitleg over geven.” Een dag later steunt hij opeens wel een debat met de oud-verkenners. De premier maakt daarmee ogenschijnlijk een draai van 180 graden. 

Vanuit de VVD wordt echter aangetekend dat Rutte gisteravond een andere reden had om het debat af te houden: hij zou staatsrechtelijk geen mogelijkheid hebben gezien om twee oud-verkenners, die door op te stappen weer gewone ‘burgers’ zijn geworden, voor een debat te ontbieden. De situatie veranderde echter toen Kamervoorzitter Khadija Arib contact zocht met Jorritsma en Ollongren en de twee er als ‘privé-persoon’ mee instemden om de Kamer tekst en uitleg te geven. Daarmee was het obstakel dat Rutte eerder zag uit de weg en kon hij de oproep tot een debat alsnog steunen.

PvdA-leider Lilianne Ploumen meldde eerder vanochtend op Twitter: ,,Veel onbeantwoorde vragen en open eindjes in formatieproces door wat we vandaag gezien hebben. Ik wil volgende week eerst een debat, voordat we verder gaan.” PVV-leider Geert Wilders meldde: ,,Ollongren moet zich verantwoorden voor de schandalige notities over collega Omtzigt. Ze mag dan zijn afgetreden als verkenner; ze is nog steeds minister. De vraag is of ze ook in die functie nog handhaafbaar is.” SP-leider Lilian Marijnissen wil ook een debat: ,,Verkenners vertrokken en nieuwe verkenners aan de slag. Maar de vragen blijven, zoals waarom wordt er in de formatie gesproken over de positie van individuele Kamerleden? Daarover eerst debat. Vertrouwen moet eerst hersteld worden.”

Het debat zou daarbij moeten helpen. Maar de herstart van de verkenners Tamara van Ark (VVD) en Wouter Koolmees (D66) loopt mogelijk wel vertraging op, waardoor de gewenste ‘supersnelle crisisformatie’ voorlopig vooral gekenmerkt wordt door een opvallend trage start.

Bekijk hier al onze video’s over de politiek: