Wie of wat is toch die Uil van Minerva?

Veel mensen kennen Minerva als een beroemde Leidse studentenvereniging. Maar daar hebben de uitspraken van Baudet gisteren niets mee te maken. De FvD-leider zat niet bij het studentencorps, in tegenstelling tot bijvoorbeeld prinses Beatrix, voormalig D66-leider Alexander Pechtold en vele andere invloedrijke Nederlanders.

Minerva komt uit de Romeinse mythologie. Ze is de godin van het verstand, van de vindingrijkheid en van de wijsheid. Al in de klassieke oudheid werd de uil met dezelfde eigenschappen geassocieerd. Daarom werd Minerva behalve met een wapenrusting ook vaak met een uil afgebeeld.

Het beeld van de uil als wijsgeer bleef sindsdien in stand. Niet voor niets is Meneer de Uil in de Fabeltjeskrant de alwetende verteller.

,,De uil van Minerva is neergedaald’’, sprak Baudet gisteren. Die wijze uil moet volgens hem ‘de afgod die Transitie heet’ - alle maatregelen die in Nederland genomen worden om klimaatverandering tegen te gaan - verdrijven’. 

De FvD-leider liet de uil in zijn speech zweven boven een Nederland dat duister is, in crisis verkeert, dat bestaat uit brokstukken van wat eens ‘de mooiste beschaving was die de mensheid ooit heeft gekend’. 

Daarmee greep hij duidelijk terug naar een beroemde uitspraak van de Duitse filosoof Georg Wilhelm Friedrich Hegel. Die had het over een opstijgende uil, niet over een neergedaalde. ‘Die Eule der Minerva beginnt erst mit der einbrechenden Dämmerung ihren Flug’, schreef Hegel in 1821. Vertaald: De uil van Minerva begint haar vlucht pas bij het aanbreken van de avondschemering. 

Wat Hegel - en ook Baudet - bedoelden: het inzicht komt pas als de consequenties van iets echt duidelijk worden. Het lijkt wel wat op het Cruijffiaanse ‘je gaat het pas zien als je het doorhebt’. Baudet doelt daarbij dus onder meer op de ‘klimaatgekte’, de maatregelen die volgens hem veel te veel geld kosten, terwijl ze in zijn ogen relatief weinig effect hebben.

Toevallig is er ook een Nederlandstalig tijdschrift voor geschiedenis en wijsbegeerte van de cultuur met de naam Uil van Minerva. Sjoerd van Tuinen, filosoof aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, zit in de hoofdredactie van het blad.

Dat Baudet nu koketteert met de uil waar ook het tijdschrift naar vernoemd is, maakt Van Tuinen niet veel uit, zegt hij. ,,We zijn toch maar een klein tijdschrift.’’ Wel stelt de filosoof dat Baudet de woorden die Hegel bijna tweehonderd jaar geleden neerpende uit zijn verband rukt. 

,,Hegel was een gematigd hervormer’’, zegt Van Tuinen. ,,Hij gebruikte deze uitspraak juist ter verdediging van de gevestigde orde. In de zin dat je pas nadat iets is gebeurd inzicht kunt krijgen in je daden, ook de dingen die misgaan, en dat je dat zelfinzicht weer kunt gebruiken om vooruit te komen. Baudet gebruikt het juist negatief, om af te rekenen met de gevestigde orde.’’