'Liefst verder de diepte in'

Voor hem persoonlijk is het blootleggen van een laat 14de eeuwse stadsmuur met verdedigingstoren het neusje van de zalm. ,,Dit overkomt je niet vaak als archeoloog. Dus ja, deze vondst is zeker bijzonder te noemen'', zegt Mientjes. Hij is verbonden aan archeologisch onderzoeksbureau SOB Research.
Een kleine week geleden kwamen op het perceel waar tot voorkort muziekcafé Genesis stond de restanten tevoorschijn. Zeer waarschijnlijk is dit de allereerste stadsmuur die rond Gorinchem werd gebouwd. ,,Zover ik nu kan vaststellen, dateert het bouwwerk uit eind 14de, begin 15de eeuw'', zegt Mientjes.

In de toren en de muur hebben de onderzoekers drie schietgaten aangetroffen. Deze liggen nu net boven de bodem van de bouwpunt voor het hotel dat er moet komen te staan. De aannemer hoeft voor die bouw niet verder de diepte in.

Maar schietgaten zitten doorgaans niet op kniehoogte en dus moet er nog een belangrijk deel van de muur en de toren verborgen liggen. Maar hoe diep? Mientjes: ,,Een schietgat zit doorgaans op manshoogte. Maar dat zegt nog niets. Het is heel lastig om te zeggen. We hebben de onderzijde van die muur zeker nog niet gevonden.''

Nadat Mientjes en zijn collega's begin vorige week delen van een 16de eeuwse muur blootlegden, sprak de archeoloog het vermoeden uit niets bijzonders meer aan te treffen. In de 16de eeuw bouwden de Gorcumers namelijk een nieuwe stadsmuur. En in die tijd was het niet ongebruikelijk het oude verdedingswerk af te breken en met dat materiaal een nieuwe muur op te trekken.

,,In de 16de eeuw zijn veel vestingmuren herbouwd. De muren die eind 14de, begin 15de eeuw waren opgetrokken, bleken niet bestand tegen de kanonnen die in die periode hun intrede deden. De verdedingswerken zijn dus verzwaard'', verduidelijkt Mientjes. ,,Dat we toch restanten uit die tijdsperiode aantreffen, is dus zeker bijzonder te noemen.''

Op basis van bureau-onderzoek vooraf hielden de archeologen rekening met die mogelijkheid. ,,Maar de ervaring leert dat tekeningen uit die periode niet acuraat zijn. Als er al tekeningen zijn... Voor hetzelfde geld graaf je dus zo'n proefsleuf precies naast die muur. Dat is in theorie mogelijk.''

Verslag
Mientjes zelf heeft nog heel wat vragen over wat aan de Duveltjesgracht is blootgelegd. Toch is hij al druk bezig met zijn eerste verslag. Gewoonlijk hebben archeologen een week of zes nodig om alles op schrift te zetten. Zo'n tijdsperiode biedt ook ruimte voor bijvoorbeeld archiefonderzoek.

Maar vandaag levert Mientjes dat eerste onderzoeksrapport in. Dat vormt de basis voor de beslissing die burgemeester en wethouders moeten nemen op de vraag hoe het nu verder moet. ,,Op grond van dat rapport beslissen we of er een vervolgonderzoek nodig is'', zegt gemeentewoordvoerder Manon Ensink.

Ondernemer Berry Voet, die het hotel laat bouwen, verwacht niet eerder dan begin volgende week duidelijkheid te hebben over welke gevolgen de archeologische bodemvondst heeft voor de bouwplaning. Evenmin is al duidelijk wie er opdraait voor de kosten, mocht de conclusie zijn dat verder onderzoek noodzakelijk is. Gewoonlijk zijn de kosten van archeologisch onderzoek voor de ontwikkelaar. Maar in dit geval blijft de grond waarop het hotel wordt gebouwd eigendom van de gemeente Gorinchem. Voet heeft deze in erfpacht. En voor de bouw van zijn hotel hoeft hij niet verder de diepte in.

Verstoorder
Ensink benadrukt dat de kosten van het proefsleuvenonderzoek inderdaad voor de verstoorder -lees ontwikkelaar- zijn. ,,Maar als door deze vondst die kosten uit de hand dreigen te lopen, moeten we met de verstoorder in gesprek over de vraag hoe we dit verder kunnen aanpakken.''

Mientjes erkent dat hij graag verder onderzoek wil doen. ,,Maar die keuze is niet aan mij. Wij werken in opdracht van anderen. Maar vanuit archeologisch oogpunt zou ik hier het liefst verder de diepte ingaan. Als we op het toenmalig straatniveau kunnen uitkomen, worden we een stuk wijzer.''

Op dat niveau kan hij de fundamenten bekijken waarop de muur gebouwd is. Waarschijnlijk zijn dit houten heipalen of planken. ,,Die bieden houvast voor chronologisch onderzoek.''

Mientjes heeft al een mogelijkheid de muur aan de hand van archieven te dateren. ,,In het natuursteen van de drie schietgaten zijn merktekens aangetroffen. Die lieten de steenhouwers achter als een soort handtekening. Aan de hand hiervan zijn archeologische vondsten soms tot aan die persoon terug te voeren. Maar dat vraagt archiefonderzoek.''
Met die schietgaten is in de loop van de tijd het nodige gebeurd. ,,Ze zijn oorspronkelijk in nissen gemaakt, maar die zijn later dichtgemetseld. Waarom? Geen idee. Het zijn slechts onze eerste bevindingen'', verduidelijkt hij.

Verder onderzoek kan mogelijk het bestaan van kasteel de Blauwe Toren onderbouwen. Maar Mientjes en zijn collega's hebben daarvoor nog geen keihard bewijs gevonden. ,,Dat kasteel stond een heel stuk verderop. Het is niet uit te sluiten dat deze muur onderdeel uitmaakte van het complex dat Karel de Stoute in het midden van de 15de eeuw liet bouwen. Ook dat vraagt om verder onderzoek wil je hierover een gefundeerde uitspraak doen'', aldus Mientjes.