De mystiek van de Elfstedentocht van ’97: ‘Iedereen heeft nu een camera. Toen niet’

Het voelt voor theatermaker Thomas Bruining eigenlijk net als elke winter. Zoals hij dan elke keer weer hartstochtelijk duimt voor een nieuwe Elfstedentocht, hoopt hij nu héél erg dat de theaters weer open zijn als zijn voorstelling - De Laatste Tocht - begin januari op de agenda staat.  Meer kan hij niet doen.

Op 4 januari is het 25 jaar geleden dat zestienduizend schaatsers in de koude Friese ochtend aan hun Elfstedentocht begonnen. Het was het begin van een orgastisch volksfeest, zoals Nederland dat sindsdien niet meer zag. Het was de tijd van Mart Smeets, Erica Terpstra, Erik Hulzebosch en Unox-mutsen.

Dat het een beetje een ‘wrang’ jubileum is, daar kan Bruining niet omheen. ,,Eigenlijk is het natuurlijk niet iets om te vieren, dat de winters al 25 jaar te warm zijn om een nieuwe tocht te organiseren. Maar tegelijk geloof ik dat het juist nu heel fijn is om de saamhorigheid en verbondenheid van toen te vieren.”

De Laatste Tocht is te zien in de theaters van Alkmaar, Zwolle, Leeuwarden, Groningen en Rotterdam, en Bruining belooft een bomvolle en gevarieerde show. Elfstedenwinnaars Henk Angenent en Klasina Seinstra vertellen hun verhaal, Elfstedenvoorzitter Wiebe Wieling schuift aan, er is muziek en een quiz. 

Sportcommentator Evert ten Napel leidt het publiek door het programma heen, en zal er daarbij ook speciaal op letten dat de verhalen van de toerrijders de aandacht krijgen die ze verdienen. ,,Iedereen kent natuurlijk de beelden van Angenent die juichend over de finish komt”, zegt Bruining. ,,Maar het zijn juist de verhalen van al die duizenden andere deelnemers die het zo bijzonder maken.”

Voor die verhalen wordt deels geput uit een bijzonder boek dat half december verschijnt. In De Elfstedentocht van 1997 , een uitgave van deze krant, wordt het verhaal van de tocht van toen opnieuw geschreven. De gloriejacht van de wedstrijdrijders wordt van minuut tot minuut gereconstrueerd en van alle kanten belicht, met schitterende foto’s en bijzondere interviews, onder anderen met Henk Angenent en Evert van Benthem, de laatste twee winnaars van de tocht. Toch zijn het de toerrijders die het boek die extra laag geven. 

_{Tekst gaat verder na de foto}

Samen met Thomas Sijtsma, journalist uit Dokkum, is Wessel Penning, nieuwschef van onder meer deze krant, de geestelijk vader van het boek. Zelf bond hij ook de ijzers onder, op 4 januari 1997. ,,De eerste 70 kilometer waren een makkie, met de wind in de rug. Toen kwam 30 kilometer met harde zijwind en daarna volgde de hel, op het stuk tussen Harlingen en Dokkum, met de wind pal tegen.” Onderweg bevroren zijn ogen. ,,Ik zag niets meer, wilde opgeven. Uiteindelijk heb ik de finish gehaald. Tijdens het maken van het boek bleek dat vele toerrijders hetzelfde hadden meegemaakt.”

Het boek puilt uit van de bijzondere vertellingen. Over Martha uit Westzaan, die met een deels afgescheurde neus (echt waar) en een gat in haar gehemelte wegvlucht uit het ziekenhuis, om alsnog de finish te halen. Of over Gert Jan uit Son en Breugel, die aan een hartstilstand sterft op het Elfstedenijs, als eerste en enige deelnemer ooit, voor zover bekend.

Veel verhalen uit het boek zijn opvallend genoeg nooit eerder opgetekend. Het laat zien dat 4 januari 1997 voor de deelnemers dan misschien mag voelen als de dag van gisteren, maar dat de dag tegelijk aan een wezenlijk ander tijdperk toebehoort. Bruining: ,,Nu heeft iedereen een camera en een mobieltje. Alles wordt vastgelegd. Toen niet.”

De avonturen van de deelnemers leefden de afgelopen kwart eeuw vooral voort in hun hoofden. Soms vonden ze kortstondig een weg naar buiten, tijdens een verjaardag of een koffiepauze op het werk. ,,Dat geeft de tocht zoveel mystiek’', zegt Bruining. ,,Zestienduizend deelnemers die in de vroege ochtend, in het donker, de Zwette opdraaien, en ’s avonds laat weer in het donker terugkomen in Leeuwarden. In de tussentijd hebben ze een prestatie geleverd die met niets te vergelijken is. Maar er is niets van geregistreerd.”

Bruining merkt dat de tocht bij heel veel mensen nog een warm gevoel oproept. ,,Iedereen heeft wel iets met de Elfstedentocht. Dat merkte ik wel toen ik mensen ging bellen voor de voorstelling. Voor ik het wist hing ik een uur met iemand aan de lijn.”

Rennie Rijpma, als hoofdredacteur van het AD betrokken bij het boek, is zelf Fries. ,,Ik heb lang gedacht dat de gevoelens die ik bij de Elfstedentocht heb heel erg aan mij en mijn Fries-zijn hingen. Maar ieder jaar als het weer koud wordt, en er rumoer over de tocht ontstaat, merk ik dat dit een veel breder gedragen cultuurgoed is. Het is een heel verbindend evenement. Je hebt de schaatsers, het publiek in Friesland, en de mensen die thuis voor de tv zaten.”

Voor al deze mensen is er deze winter dus in elk geval een fonkelnieuw boek. Als het coronabeest zich weer laat temmen komt er met wat geluk ook een mooie theatershow. En, als we dan toch aan het dromen zijn: misschien komt er ook wel een nieuwe editie van de Elfstedentocht. Begin dit jaar lagen de vaarten en plassen ook dicht, nietwaar?

Zou het nog wel kunnen, in de wereld van nu, waar een tweet genoeg kan zijn om hordes op drift te krijgen? Rijpma denkt van wel. ,,De essentie blijft hetzelfde: 200 kilometer schaatsen door Friesland. Of je dat nou in het begin van de vorige eeuw deed of nu: daar verandert niks aan. Dat was ook zo hoopgevend aan de afgelopen winter. Er lag ijs, en iedereen was vrolijk. De Nederlandse schaatscultuur is nog niet verloren. Het vuurtje brandt nog steeds.”

Het boek De Elfstedentocht van 1997 is te koop op deze site via /Elfstedentocht. Of klik op deze link. Kaarten voor de theatershow zijn verkrijgbaar op delaatstetocht.nl

Bekijk hieronder onze video's over 25 jaar Elfstedentocht.