‘Disk rot’: Dit is waarom je harde schijf gegarandeerd stuk gaat

Om maar gelijk met de deur in huis te vallen: het perfecte en veilige opslagmedium bestaat niet. Alles kan – en gaat – stuk. ‘Disk rot’, wordt dat in de industrie genoemd. Maar wanneer en hoe dat gebeurt, hangt van het type schijf af, leggen Robbert Brans en Paul Carlson van het data recoverybedrijf Attingo Data Recovery uit.

We beginnen met de HDD, oftewel: de ouderwetse ‘harde schijf’. De HDD bewaart data door ze met behulp van een lees- of schrijfkop op een fysieke schijf te schrijven. Denk aan een veel complexere langspeelplaat die terabytes aan informatie kan opslaan. ,,Het is een mechanisch apparaat”, zegt Robbert. ,,Het draait continu rond en zit vol snel bewegende onderdelen. Daarom is het aan slijtage onderhevig.”

Zulke delicate mechaniek is schokgevoelig: een val of fikse klap kan het apparaat onbruikbaar maken. Maar ook als je een HDD heel voorzichtig behandelt, is het einde slechts een kwestie van tijd: ,,Het is geen vraag óf, maar wannéér een schijf stuk gaat.” Dat komt door de zogenaamde ‘slechte sectoren’.

Een harde schijf is in ‘sectoren’ verdeeld, die allemaal een kleine hoeveelheid data kwijt kunnen. ,,Die sectoren kunnen beschadigen”, legt Robbert uit. Bijvoorbeeld door kortsluiting, een softwarefout of slijtage aan de magnetische laag op de schijf waar de data naartoe wordt geschreven. ,,Een schijf probeert de slechte sectoren tot een bepaald punt in toom te houden. Als dat punt is bereikt, kan de schijf het niet meer aan.”

Het aantal slechte sectoren breidt zich uit, als een tumor. ,,Op een bepaald punt zijn er zoveel slechte sectoren dat de schijf niet meer in de ready-state kan komen en dus niet meer door de computer wordt herkend.” Oftewel: de schijf is dood.

Naast fysiek geheugen zoals een HDD is er ook zoiets als een ‘elektronisch geheugen’. Dat wordt gevormd door miljoenen kleine elektronische cellen die positief of negatief geladen kunnen zijn: de zogenaamde NAND-poorten. Je vindt deze in een Solid State Drive (SSD), of in het geheugen van bijvoorbeeld een USB-stick of SD-kaart.

Paul: ,,Om het simpel uit te leggen: een SSD heeft een hele hoop NAND-poorten en een chip. Dit is het ‘brein’ dat contact met de computer maakt en data kan wegschrijven of uitlezen. Die NAND-poorten kunnen slijten, maar wat veel vaker voorkomt, is dat het vanuit de chip fout gaat, door bijvoorbeeld een firmwareprobleem.” Het resultaat is: onbruikbare, slechte sectoren die zich voortplanten tot de schijf onleesbaar is.

Het 'flashgeheugen’ van een USB-stick is nog eerder aan slijtage onderhevig: de chip is minder complex. Een SSD gebruikt bijvoorbeeld een algoritme om het aantal cellen in gebruik te spreiden, zodat ze gezamenlijk minder snel slijten. Tel daarbij op dat apparaten met flashgeheugen vaak mobiel zijn en niet rustig in je computer blijven zitten. Ook de kans op een fysiek ongeluk neemt daardoor toe.

Omdat geen enkel opslagmedium het eeuwige leven heeft, is het verstandig om back-ups op verschillende media te maken. Maak je een back-up van je laptop naar een externe harde schijf? Upload het dan ook bijvoorbeeld naar Google Drive of iCloud. Zorg dat je niet één schijf hebt waar al je back-ups op staan, maar maak ook een reserve.

,,Het is lastig”, zegt Jeannette den Besten van Stellar Data Recovery. ,,Wat vaak voorkomt is dat mensen één keer per week, bijvoorbeeld na een vergadering, een back-up van hun systeem maken. Dan moet je wel heel erg pech hebben als alles tegelijkertijd stuk gaat.” Zij raadt daarom het gratis programma SyncBackFree aan: ,,Dat werkt automatisch en is ongelofelijk gebruiksvriendelijk.”

Als het op dataverlies aankomt, is voorkomen namelijk een stuk goedkoper en makkelijker dan genezen: ,,In 95 procent van de gevallen kunnen we de verloren data terugbrengen.” Dat gebeurt bijvoorbeeld met de hulp van een ‘donorschijf’. ,,Bij een HDD kunnen de leeskoppen bijvoorbeeld een tik krijgen. Die kun je vervangen met de koppen uit een schijf die erop lijkt. Bij een SSD is het vaak de chip die we nodig hebben.”

Zo’n donorschijf is niet altijd makkelijk te vinden: ,,Je kunt niet even naar de Mediamarkt. De schijf moet op dezelfde dag gemaakt zijn, anders passen de leeskoppen niet en dat is cruciaal.” Om zo’n schijf te vinden, maken reparateurs daarom gebruik van een wereldwijd netwerk dat harde schijven uitwisselt. ,,De meeste schijven komen uit Amerika of Japan.”

Maar wie een bestand decennia wil bewaren, is volgens Den Besten het veiligst uit met een printer: ,,Print het lekker uit en stop het in een mapje! Of in een fotoboek. Want laten we eerlijk zijn, op een laptop gaan maar weinig mensen door hun oude familiefoto’s bladeren.”