‘De liefde was altijd ver te zoeken in de politiek van Hilvarenbeek’

Geraerts schrijft deze verhandeling vanuit zijn kennis van de geschiedenis van Hilvarenbeek en als communicatiedeskundige. Hij is geen lid van een politieke partij. 

De balans die door het Brabants Dagblad werd opgemaakt na een halve raadsperiode onder de titel ‘Liefde ver te zoeken in Beekse raad’, slaat voor een groot deel de spijker op z’n kop. Zo is de toon in de raad nog altijd niet veranderd, de waarneming dat het soms meer op ‘vrij schieten’ op de wethouder lijkt, is geheel juist. Maar ook onderling wordt nog altijd stevige taal gebezigd, waarmee de sfeer soms vergiftigd lijkt. Ook de vaststelling dat de raad vaak probeert op de stoel van de wethouder te gaan zitten klopt. Geen van de partijen maakt daarop een uitzondering, ook de initiatiefnemer van het raadsbrede-minus-1-akkoord niet. De onderlinge sfeer wordt beheerst door het kennelijk dubbele gevoel bij 3 van de 4 partijen, dat er een akkoord ligt waar men met volle verstand is ingestapt en de niet te onderdrukken reflex het werk van een wethouder te willen doen. Terwijl de nieuwe wethouders toch een selectieprocedure doorliepen waarna men hetzelfde volle- verstand-minus-1, gebruikte om ja te zeggen.

Overigens moet, in tegenstelling tot wat in het artikel wordt geopperd, worden vastgesteld dat partij Bloemsma, zichzelf heeft gediskwalificeerd. Niet omdat zij het met de procedure oneens was, maar omdat ze zich eerst medio april 2018 van de Gemeenschapslijst afsplitste. Op dat moment was het proces naar een coalitie- c.q. programma-akkoord volledig doorlopen. Bij geen van de openbare gesprekken was dit raadslid aanwezig, noch is er op enig moment een inhoudelijke reactie vernomen. Het akkoord, inclusief de benoemingsprocedure t.a.v. wethouders, werd gesloten voor de afsplitsing. Daarmee had de nieuwe partij, later LEV geheten, zichzelf bewust buitenspel gezet. Achteraf roepen is veel makkelijker en verder stem je bijna altijd hetzelfde als je oude partij.

Vastgesteld kan worden dat taal en toon van LEV binnen het hierna beschreven oude patroon past.

We hebben een duaal bestel, wethouders komen met voorstellen, de raad controleert en stuurt zo nodig bij. In theorie klopt dit bestel, de praktijk is echter ook hier weerbarstig. Eigen, partij gerelateerde, wethouders kunnen op meerdere momenten makkelijker worden aangesproken. Dat plannen in de zg. achterkamers werden voor- en doorgesproken, is daarom niet denkbeeldig. En zelfs dan komt het voor dat (een lid/leden van) de fractie aan stoelpoten van een eigen wethouder zaagt. De achterban moet tenslotte wel tevreden zijn.

Wethouders van ‘buiten’ blijken er eigen opvattingen op na te kunnen houden. Dat is even wennen. Bedienen kan niet meer en die frustratie leidt dan helaas weer tot een ongelukkige uitspraak bij de installatie van de burgemeester.

Naar verluidt was de stapel werk die de wethouders van’ buiten’ bij aantreden op hun bureau aantroffen, i.c. de erfenis van wethouders met ‘binding met de eigen gemeente’, torenhoog. Nogal wat ‘achterstallig onderhoud’ en voor veel plannen moesten achteraf kennelijk nog visies worden ontwikkeld. Het is niet denkbeeldig dat Guus van der Put gedacht heeft dat hij, na een aantal confrontaties die naar goed lokaal gebruik mede op de persoon waren gericht, zich met al zijn ervaring en op zijn leeftijd niet meer wilde laten piepelen. Maar dat is een aanname.

Het kan zo zijn dat de heren wethouders soms een beetje, al te, voortvarend of eigenzinnig aan het werk zijn gegaan. Want in de aangetroffen situaties de juiste vragen stellen, inventariseren, conclusies trekken, formuleren van visies en tegelijk het aansturen van beleidsambtenaren, kan alleen als je over de nodige kennis, kunde en ervaring beschikt. En vervolgens niet bang bent je nek uit te steken. Zeker is dat samen met de ambtenaren is gebuffeld om achterstallig werk in te halen.

* De opening van De Roodloop

* De nieuw te bouwen basisschool en de centrumplannen in de Haghorst

* De sluitende begroting. Zonder verhoging van de OZB. Zonder bezuinigingen op bibliotheek, sportverenigingen, sociaal domein of subsidies. Zonder de algemene reserves aan te spreken. Dat is wel eens anders geweest.

* Na heel veel jaren soebatten ligt er een oplossingsrichting voor het landbouwverkeer waarin, naar verluid, de verschillende belangen bij elkaar zijn gebracht.

* De bedrijfsverplaatsing van Roozen van Hoppe en Reijrink blijkt voor diverse betrokken partijen een oplossing te bieden. Een nieuwe inventarisatie, vanwege onverhoopt negatieve gevolgen van corona, braakliggende terreinen en leegstaande gebouwen, is waarschijnlijk noodzakelijk om opnieuw behoeftes te kunnen vaststellen.

* Bouwen, bouwen, bouwen: er is een Woonvisie vastgesteld , absolute en primaire voorwaarde om van de Provincie toestemming te krijgen überhaupt te mogen bouwen.

* Bouwen, bouwen, bouwen: als je rondkijkt moet je vaststellen dat er flink gebouwd wordt. Ondertussen worden, naar verluid, plannen uitgewerkt en voorbereid voor zo’n 900 woningen. Meer dan ergens anders in de regio. De gedachte dat woningbouwinitiatieven een reeks van jaren gewoon op een stapel terecht zijn gekomen, lijkt daarmee bevestigd.

* Bouwen, bouwen, bouwen: een aantal malen is de Wet Voorkeursrecht toegepast om strategische grondaankopen te realiseren voor bedrijventerreinen en woningbouw.

* Nieuw jeugdbeleid, tot hun volle tevredenheid samen met jongeren tot stand gebracht, is/wordt ter beoordeling voorgelegd aan de raad.

* De Centrumvisie wordt dit najaar ter beoordeling aan de raad voorgelegd.

* De Visie Grootschalige Opwek is vastgesteld.

Al 25 jaar is er geen cultuurbeleid, een inktzwart jubileum. Een aantal politieke partijen heeft niets met cultuur. De gemeentepolitiek loopt hiermee jaren vooruit op de kaalslag die het nieuwe Provinciebestuur heeft aangekondigd. Daar en hier laten VVD, CDA en een lokale partij zich leiden door het negatieve sentiment dat cultuur een linkse en geldverslindende hobby is. Daar had Hilvarenbeek geen FvD voor nodig.

Even wat oud zeer ter verduidelijking. Het faillissement van Pulz was het gevolg van slecht financieel bestuur, zo beweerde een raadslid van één van de partijen. Sterker, de wethouder torpedeerde een levensvatbaar overlevingsplan. Onder druk gezet? Zelfs toen de curator vastlegde dat de ondergang expliciet te wijten was aan gemeentelijk beleid, kwam er geen excuus van die partij. 

Vandaag worden instrumentengroepen niet meer aangeboden, werknemers werden zzp-er en moeten met de helft van hun salaris genoegen nemen en er zijn zo’n 125 minder leerlingen. Er wordt structureel minder gebruik gemaakt van leslokalen in Elckerlyc. Opvolger MDT-Collectief en de Dansschool doen hun best om, binnen de gegeven omstandigheden, te overleven. In aansluiting daarop is het interessant te onderzoeken wat de gevolgen van corona zijn voor Elckerlyc. Zijn overeenkomsten wel bindend?

Wat cultuur doet voor jongeren en voor een gemeenschap, wil men niet weten. Laat staan dat men bereid is te berekenen wat de toegevoegde economische waarde is. Cultuur is het fundament van onze identiteit, dat bepaalt wie we zijn. En helaas lijken we steeds meer in onszelf gekeerd, we creëren voornamelijk nog voor het eigen dorp. Verder lijken de luiken zich te sluiten naar de buitenwereld. Als dat fundament er niet meer is, blijft er uiteindelijk voor ondernemers “Het is hier echt” weinig meer over.

Gemeenten die veel aandacht besteden aan kunst en cultuur zijn veel aantrekkelijker dan gemeenten waar minder te beleven valt. Mensen genieten intens van cultuur, waarbij lang niet altijd beseft wordt dat iets daadwerkelijk cultuur gedreven is. Zij hebben (meer) geld over voor wonen in een plaats met veel cultuur: in een wijk die niet alleen veilig, maar ook mooi en uitdagend is. Bedrijven zoeken uitbreiding of vestigen zich daar waar hun medewerkers graag willen wonen.

Daarnaast genereren culturele instellingen zelf ook bedrijvigheid en zo werkgelegenheid, bijvoorbeeld in de creatieve sector, bij toeleveringsbedrijven, de toeristenbranche en de horeca. De aanwezigheid van kunst en cultuur heeft daarom langdurig positieve effecten op de plaatselijke economie en het leefklimaat.

Cultuur is zo één van de knoppen waaraan korte termijn denkers willen draaien om begrotingen bij te stellen, maar waar verantwoordelijke beleidsmakers aan kunnen draaien om de economie te bevorderen. Nog altijd is er geen Erfgoedbeleid vastgesteld. In 2018 werd het “Voorstel Erfgoedbeleid aan de gemeente Hilvarenbeek” aangeboden aan de politieke partijen. Dit met de hoop dat er na de verkiezingen aandacht zou zijn voor dit structureel verwaarloosde onderwerp. Omdat de politiek decennia lang selectief was omgegaan met erfgoed, vond Erfgoedvereniging Ioannes Goropius Becanus het noodzakelijk een conceptbeleid te formuleren.

Centraal staat hierin het standpunt, dat een toeristisch en/of recreatief beleid niet kan en mag worden geformuleerd zonder dat rekenschap gegeven wordt van verankerd cultureel- en erfgoedbeleid.

Wie waren we, wat deden we, hoe woonden en leefden we, vormen in zekere zin de basis van wie we vandaag zijn: het vormt voor een substantieel deel onze identiteit. Dorpen, steden, maar ook ondernemingen, vatten hun bestaansrecht samen in de vorm van een verhaal dat gebruikt wordt bij marketing en promotie. Zo’n verhaal moet herkend én gedragen worden door de eigen bevolking (inwoners én ondernemers) en tot de verbeelding spreken van bezoekers. Het verhaal moet een aantal intrinsieke kwaliteiten bezitten die op een herkenbare manier in de markt gezet kunnen worden.

Hilvarenbeek heeft twee hoofdverhalen te vertellen: de unieke landgoederen en het mooiste plein van Nederland, verleden en heden samen. Voor een deel vertelt de Vrijthof zelf zijn verhaal, elke dag opnieuw, elke dag een ander. Maar bezoekers stellen ook vragen. Hoe zag het plein er vroeger uit? Wat is dat voor een klein kerkje aan de noordkant? Hoe oud is de lindeboom? Hoe heeft de bebouwing zich ontwikkeld?

Behoud van identiteit kan niet zonder het creëren van draagvlak en het stimuleren van historisch bewustzijn. Daarom is het van groot belang dat inwoners, inclusief ondernemers, van de gemeente Hilvarenbeek betrokken worden, in diverse relevante stadia van een proces of situatie, bij het erfgoed in hun leefomgeving. Betrokkenheid stimuleert immers bewustzijn en respect.

Als gesteld, heeft Hilvarenbeek twee hoofdverhalen te vertellen. Beide hebben een verleden, heden en een toekomst waarover verteld kan en moet worden. Je kunt zelf vertellen hoe goed je bent, maar dat kun je ook iemand laten doen die de kracht heeft van het verhaal. Met die vaststelling is gekeken naar aansprekende voorbeelden die een alles bepalende rol spelen bij de vorming van het imago van het dorp.

Taal heeft vaak een rol gespeeld in Hilvarenbeek. Ioannes Goropius Becanus is, als taalonderzoeker daarvan de primaire representant. Maar ook opeenvolgende Literatuurprijzen waren daar een exponent van of de verschillende schrijvers die hier werkten, woonden of wonen.

De Groot Kempische Cultuurdagen (alweer die) stonden, hoe vreemd dat vandaag misschien ook mag klinken, mede aan de basis van Hilvarenbeek als dorp waar v.a. 1947, bijna 75 jaar, ononderbroken festivals zijn georganiseerd. Festivals die vele culturen omarmden. De taal van de elite, werd vervolgens de taal van de jeugd.

Taal als culturele uitingsvorm bij uitstek, staat aan de basis van de identiteit van de gemeente Hilvarenbeek. Het is hier echt.

Het mag duidelijk zijn dat Cultuur en Erfgoed stokpaardjes zijn van schrijver dezes. Naast deze stokpaardjes zijn er uiteraard nog andere onderwerpen, maar dat voert hier te ver.

Tegelijk besef je dat de politiek en een substantieel deel van de bevolking nauwelijks of niet geïnteresseerd is wat er op dit gebied gebeurt. Je kunt dit ook anders formuleren, men realiseert zich niet of nauwelijks wat er wel gebeurt en tegelijk wat daarvan de waarde is voor het dagelijks leven en de economie.

Het verwijt dat media het alleen interessant vinden te kijken naar tegenstellingen die zich aandienen, is te makkelijk. Natuurlijk, dat schrijft lekker weg en de lezer is misschien sneller geïnteresseerd. Er is veel meer wat aandacht verdient en waarover diezelfde media berichten. Anderzijds is het geen geheim dat er journalisten zijn die een raadsbrede coalitie maar niets vinden. Het wordt dan verleidelijk aandacht te besteden aan grote woorden van allerlei door de oppositie gesignaleerde ‘misstanden’. Geen probleem, als fact checking en objectiviteit maar gewaarborgd zijn.

Politieke tegenstellingen en aanvaringen krijgen altijd ruim aandacht. Het moet gezegd, ook ik heb me vaak vrolijk gemaakt na de zoveelste clash binnen of buiten de raad. Misschien daarbij zelfs een handje geholpen, wie zal het zeggen. Met de jaren is die vrolijkheid verschoven, via toenemend onbegrip naar ongerustheid. Het is zo ontzettend contraproductief en er staat zoveel op het spel.

In de politiek hoef je geen vrienden te zijn, ook niet in een coalitie. Een coalitie begint wel op basis van wederzijds vertrouwen. En dat op zijn beurt leidt, hopelijk, weer tot het opbrengen van respect voor elkaars standpunten.

Vanzelf zou dat uiteindelijk moeten leiden tot transparantie. Een begrip dat vandaag, al naar gelang het doel, vaak wordt ge- of misbruikt voor allerlei politieke doeleinden. Voor een doorsnee inwoner is het daarbij absoluut niet duidelijk welke belangenorganisaties zich op de één of andere manier rondom politieke partijen bewegen. Of je het nu hebt over externe bestuurs- of beleidsadviseurs, ZLTO of Tussenheid. Eén ding hebben ze gemeen, mist is hun grootste bondgenoot.

Mijns inziens kan worden vastgesteld dat de huidige wethouders, die geen binding hebben met de gemeente, bij zowat alles aanwezig zijn wat binnen de gemeente speelt en relevant is. Zelfs als het niets te maken heeft met het eigen beleidsterrein.

Tegelijk stelde ik vast dat er substantiële stappen gemaakt worden op diverse beleidsterreinen. Persoonlijk mis ik wethouders met z.g. binding met de eigen gemeente daarom niet. Trots op je dorp zit niet in het bedienen van speciale sectoren, maar wel in het gevoel en laten zien dat iedereen even belangrijk is. Verschillen mogen, neen, moeten er zijn. Daarmee blijf je scherp en creatief. Maar je hebt elkaar nodig om vooruit te komen. En dat is hard werken. Nu nog het inzicht bij, erkenning door en de toon van de heren en dames politici.

De Beekse raad wordt al vele decennia gekenmerkt door de afwezigheid van liefde. Dat begon in de tijd dat de verzuiling nog hoogtij vierde. De door Dr. PC de Brouwer nagestreefde emancipatie van het katholieke zuiden ging grotendeels aan het dorp voorbij. Zelfs de ‘nieuwlichters’ van de Groot Kempische Cultuurdagen konden geen verandering brengen. De dominantie van KVP en hun klonen, was tot het begin van de zeventiger jaren bijna spreekwoordelijk. Burgers en ondernemers stemden langs voorbestemde lijnen.

Toch waren er heftige discussies waarbij, ook toen al, hard op de man gespeeld werd. Zoals onlangs nog te lezen in het uitstekend gedocumenteerde boek van Ton de Jong over de nasleep van de oorlog. Of de oprichting van de Beekse Bergen en de haalbaarheid. Of de door het Rijk opgelegde verordening Beschermd Dorpsgezicht, waarmee geprobeerd werd verdere rücksichtslose en stelselmatige vernietiging van de Vrijthof te voorkomen. Het gebied daar omheen lag al plat.

Ondanks scherpe persoonlijke aanvallen over en weer, bleven politieke verhoudingen vooralsnog ongewijzigd. Anekdotisch en exemplarisch is dat sommige raadsleden hun stukken voor het eerst tijdens de raadsvergadering lazen, na het openen van de envelop. Middenstand en de agrarische sector werden toch wel naar wens bediend. Kerk en bank waren nooit ver weg. De kiem voor de latere ‘afrekencultuur’ binnen de raad, leek hiermee wel gelegd.

Met de schaalvergroting in de landbouw, de vestiging van Landbouwschool en Mulo en het eerste echte industrieterrein, begonnen de veranderingen. De invloed van de kerk was tanend, de bank won aan invloed via het eerste deel van haar naam. Het einde van de eerder genoemde Groot Kempische Cultuurdagen, symbool voor wat geweest was, de start van de jongerencultuur. Begin jaren zeventig, de sixties begonnen hier wat later, werd Hilvarenbeek wakker geschud. Jongerencentrum de Lieve hemel aan de basis van initiatieven en reuring. Opstand tegen bureaucratie, beknotting, kerk, bank, regels en wetten. Een generatie op zoek naar nieuwe samenlevingsvormen. De (Midden-)Brabantse jongerencultuur vond hier a.h.w. zijn oorsprong. Muziek, discussies, grenzen opzoeken en festivals. De oude politiek voelde zich onder druk gezet en sprak schande.

In 1974 werd Informatie ’74 opgericht, een nieuwe politieke partij die de gevestigde orde vanuit de raadszaal zou gaan bestrijden. De tijd was rijp, want met het veroveren van een aantal zetels werd zij een factor om rekening mee te houden. Vele, meestal onwelgevallige, vragen werd gesteld. De sfeer binnen de raad veranderde, suggesties over vriendjespolitiek klonken hardop. Vragen werden indringender, reacties navenant stekeliger. Hakken gingen in het zand, de toon werd ronduit vijandig. Persoonlijke verwijten en tegenstellingen stonden deelname aan welke coalitie dan ook in de weg. Ondanks (vermeend) recht daarop na zetelwinst. De oude orde, vakkundig aangestuurd vanuit de kerkdorpen, sloot eendrachtig de rijen en liet deze ‘hardroepers’ niet toe tot het pluche.

De ‘afrekencultuur’ was daarmee een feit.

Als snel bleek de fusie tussen Diessen en Hilvarenbeek weinig tot geen verandering te brengen in de attitude van de nieuwe gemeenteraad. Ondanks de Diessense inbreng in raad en college, bleek dat de cultuur van zwart maken en op de man/vrouw spelen ook door de nieuwe samenstelling al snel werd overgenomen. Kleine kernen vs grote kern, links vs rechts, ondernemers- vs burgerbelangen, beschermen vs afbreken van milieu en erfgoed, cultuur een hobby vs deel van je identiteit. Alle tegenstellingen werden uitvergroot en gebruikt/misbruikt voor eigen doeleinden. Op dit punt was er feitelijk weinig tot niets veranderd. Voor sommige partijen waren de eigen wethouders er primair voor de eigen achterban, primair de agrarische sector. Er vonden met regelmaat stevige botsingen plaats, waar mogelijk werden besluiten teruggedraaid en daarmee weer rekeningen vereffend.

De idee van een raadsbrede coalitie is ingegeven door de decennia hooglopende ruzies tussen opeenvolgende colleges, politieke partijen en individuele raadsleden. De gemeente Hilvarenbeek had op dit gebied een kwalijke naam opgebouwd. In een poging aan nieuwe escalaties het hoofd te bieden zou een oplossing gevonden kunnen worden in een raadsbrede coalitie. Als iedereen daar volmondig in meegaat, een prima gedachte. Bovendien was er heel veel werk te verzetten. Helaas, de praktijk blijkt anders. Met de mond belijden, is iets anders dan met open vizier proberen afspraken te maken en deze vervolgens om te zetten in daden. Oude reflexen spelen voortdurend op. Gezamenlijk beleid leeft zo lang als (een deel van) de achterban kennelijk toestaat. Zo niet, dan gaan de heren en dames weer ouderwets los. Vertrouwen is nog altijd ver te zoeken, terwijl het toch zo simpel lijkt.