Rode lichten Zandpad voor altijd gedoofd

Hotels
Sindsdien is het stil langs het Zandpad en in de Hardebollenstraat. De prostituees zijn verdwenen. Een deel is gestopt, een deel blijft verwoede pogingen ondernemen om zo snel mogelijk een tijdelijke locatie in Utrecht open te krijgen, en vermoedelijk het grootste deel is elders in hotels, vakantiehuisjes, in andere steden of thuis aan de slag gegaan.

De boten aan het Zandpad liggen er nog steeds. De meeste zijn dichtgespijkerd. 'Abusievelijk gesloten' staat erop. Een stil protest van Wegra. Want volgens deze exploitant is de maatregel die is genomen erger dan de kwaal.

Wegra, juist die club onder aanvoering van directeur Cees Jobben, wilde prostitutie als eerzaam beroep neerzetten. Mensenhandel? Hij verafschuwt het. Jobben komt in 2000 in beeld op het Zandpad als voor exploitanten een vergunningplicht wordt ingevoerd. Grote man in de prostitutiewereld is dan al jaren Jan de Graaf. Hij schuift Jobben naar voren als zijn stevige rechterhand.

Saban B.
Zijn entree maakt meteen wat los op het Zandpad. Hij neemt rigoureus afscheid van de 'managers' die er dan rondlopen. In een van de spaarzame interviews vertelt Jobben over zijn drijfveer. Hij wil een zo schoon mogelijke branche, maar eenvoudig is dat niet.

Hij krijgt steeds meer invloed op het Zandpad. Hij legt een alarmsysteem aan op de boten, voert een leeftijdsplicht van minimaal 21 jaar in, zorgt 24 uur per dag voor bewaking in en heeft een eigen schoonmaakdienst.

In 2007 werkt Wegra mee aan de ontmaskering van een van de beruchtste mensenhandelaren van Nederland en Turkije: Saban B. Het geeft Wegra, zeker bij de prostituees, het aura van een betrouwbaar bedrijf. Vrouwen omschrijven het Zandpad als de fijnste plek om te werken.

Mensonterend
Maar volgens de gemeente, politie en Openbaar Ministerie voorkomt dat allemaal niet dat zich mensonterende toestanden afspelen op het Zandpad. Een vrouw wordt tot in de achtste maand van hun zwangerschap achter het raam gezet. Vrouwen moeten met een gebroken been doorwerken. Vrouwen krijgen merktekens in de vorm van tatoeages van hun pooiers. Pooiers regelen tegen extra betaling aan de managers van alle exploitanten kamers voor vrouwen die niet geregistreerd zijn.

De exploitanten zien het, maar nemen geen maatregelen volgens de gemeente. En ze laten mensen die van slecht levensgedrag zijn toch voor zich werken. En dat moet stoppen. En wie daarvoor gaat zorgen is in 2008 de nieuwe burgemeester van Utrecht, Aleid Wolfsen. Een door de wol geverfd Tweede Kamerlid van de PvdA. Oud-rechter in Amsterdam en Haarlem. Hij maakt van bestrijding van mensenhandel een topprioriteit.

Registratieplicht
Tien maanden na zijn aantreden kondigt hij aan schoon schip te maken en begint met cameratoezicht. Na twee jaar voorbereidingen worden de nieuwe regels zoals een registratieplicht en minimale huurtermijnen van vier weken, ingevoerd. Zeer tegen de zin van de exploitanten.

Het Openbaar Ministerie heeft de aanpak van mensenhandel na de geruchtmakende zaak tegen Saban B. ook tot prioriteit verheven. In meerdere rechtszaken blijkt de bewijslast enorm moeilijk rond te krijgen. Bij slachtoffers heerst angst. Daders zwijgen. Het is aan de politie om bewijs te verzamelen en dat valt niet mee.

De rechtszaken geven Utrecht aanleiding de prostitutiebranche op te schonen. Eind 2012 krijgt de politie de vraag een bestuursrapportage op te maken met daarin alle signalen over mensenhandel en de betrokkenheid van exploitanten daarin. Voorjaar2013 moeten de vergunningen weer tegen het licht worden gehouden.

Niet omheen
Politiechef Johan van Renswoude zegt dat die vraag samenvalt met de behoefte van de politie zélf om na jaren van opsporingsonderzoeken naar mensenhandel 'daar eens dwars doorheen te kijken'. ,,We konden niet om de rol van de exploitanten heen, omdat we in alle onderzoeken de exploitanten tegenkwamen of hun medewerkers.''

Gemeente, politie, Openbaar Ministerie, GGD, Belastingdienst delen hun informatie. Ook alles wat niet tot een strafrechtelijke aanpak leidt, wordt vastgelegd. Zo staan twee managers van Wegra in 2010 al onder verdenking. Hun telefoons worden getapt en ze worden in het geheim geobserveerd. Informatie die later terugkomt in de bestuurlijke rapportage. Ook in andere rechtszaken komt de rol van exploitanten uitgebreid aan bod, maar zij worden niet vervolgd.

Onbetrouwbaar
Van Zanen acht het echter uitgesloten dat op het Zandpad ooit nog prostituees achter de ramen zitten. Los van het feit dat het waterschap Amstel-, Gooi- en Vecht de huur van de ligplaatsen heeft opgezegd, gaat de gemeente nooit meer in zee met de voormalige exploitanten. Van Renswoude: ,,De organisaties van de exploitanten zijn volstrekt onbetrouwbaar. Dat is niet plotseling zo, dat is een proces van jaren.''

Van Zanen knikt. Daarmee wordt ook het argument van tafel geveegd dat de boten moeten wijken voor woningbouw. In het Dynamisch Stedelijk Masterplan wordt ontwikkeling van woningbouw op de plek van de rioolwaterzuivering wel genoemd. Als opmerking staat erbij dat de aanwezigheid van het Zandpad 'een bedreiging' vormt voor woningbouw.

Het tegenargument is dat de gemeente precies in die zone nu werkt aan een Zandpad 2.0. Haaks op de Vecht waar de boten liggen. Dat neemt de scepsis bij de tegenstanders van sluiting van de ramen niet weg. Utrecht krijgt spijt, daar zijn de exploitanten het over eens. De sluiting is niet proportioneel, politiek geladen en de vrouwen zijn de dupe.

Alleen bij dat laatste kan Van Zanen zich wel wat voorstellen. ,,Het is een kwetsbare sector waarin vrouwen werken van wie je hoopt dat ze het vrijwillig doen. Ik sta voor het besluit de vergunning in te trekken. Ik zou hetzelfde gedaan hebben. Het gaat om exploitanten waarbij ik me bij mijn volle verstand af moet vragen of ik zo'n figuur een vergunning wil gunnen. Dat ik sinds 1 januari 2014 hier zit en met college en raad voor de opgave sta een alternatief te realiseren, dat is mijn probleem. Maar ik ben er 100 procent van overtuigd dat het gaat lukken.''