Aanbeveling ‘uniek voor jou’? Zo laten enorme bedrijven het lijken alsof ze je echt kennen

Wat voor mensen lezen mijn column? Deze vraag hield me al enige tijd bezig en dus deed ik een onderzoekje met een persoonlijkheidstest. Honderden mensen deden mee, dank daarvoor. Goed nieuws: de resultaten zijn binnen! Lees even mee en ga even bij jezelf na of ik jou, mijn lezer, een beetje heb leren kennen.

Je wilt graag dat anderen je aardig vinden en bewonderen, maar bent ook kritisch op jezelf. Je slechte kanten kun je vaak goed compenseren, maar je hebt ook kwaliteiten die je nog niet goed benut. Je houdt van enige afwisseling en vindt het niet prettig om regels en beperkingen opgelegd te krijgen. Je bent trots dat je een onafhankelijke denker bent; je neemt niet zomaar iets van anderen aan.

En? Klopt het een beetje? Ik hoop het! Voor mijn onderzoek heb ik me laten inspireren door Amerikaanse psycholoog Bertram Forer in 1948. Hij onderwierp zijn studenten aan een persoonlijkheidstest en een week later kregen ze hun eigen unieke uitslag.

Nou ja, stiekem helemaal niet zo uniek. Ze kregen allemaal dezelfde tekst die lijkt op wat ik hierboven heb opgeschreven over ‘mijn lezer’. In het echt is het helemaal geen uitslag van hun test. Het is een opsomming van algemeenheden die eigenlijk voor iedereen gelden. Ook ik deed geen test, ik wilde weten of jullie ook gevoelig zijn voor het Barnum-effect (of Forer-effect). Volgens dit Barnum-effect hebben we allemaal het gevoel dat algemene uitspraken op ons slaan, vooral als ze een beetje positief zijn.

Geen wonder dus dat mensen massaal geloven in horoscopen of dolblij zijn met de ‘unieke’ aanbevelingen en eindejaarslijstjes die streamingsdiensten als Spotify of Netflix ophoesten. Onschuldig vermaak, maar het wordt wat minder grappig als je bedenkt dat sommige commerciële persoonlijkheidstesten nogal zwaar leunen op dit Barnum-effect. En dat die volop worden gebruikt in management en HR. 

Het moet gezegd: persoonlijkheidstesten kunnen samenwerking in teams bevorderen, blijkt uit onderzoek. Maar ze zijn veel te algemeen en zwart-wit om te kunnen voorspellen wie de meest geschikte kandidaat is voor een functie. Toch blijven deze testen onverminderd populair en vermelden mensen hun ‘unieke’ code zelfs op hun datingprofiel. Geen wonder: hoe je deze testen ook invult, er komen altijd vleiende uitkomsten uit. Wie wil dat nou niet geloven?

Meer weten over psychologie en werk? Lees Chantals boeken Waarom perfectionisten zelden gelukkig zijn, 13 tips tegen perfectionisme (2021) en Ons feilbare denken op het werk (2018).

Bekijk hier al onze video’s over werk en carrière: