De pre-mortem analyse: ‘Fouten voorkom je door te doen alsof het al misging’

Wanneer ik mensen vertel over denkfouten, dan denken ze dat de oplossing heel simpel is: gewoon logisch nadenken. Ik vraag hen dan: Wat is níet de hoofdstad van Frankrijk? Wat zou jij antwoorden? De meeste mensen noemen andere steden op: Bordeaux, Nice, Berlijn.

Ik vraag dan: ‘En dit? Is dit de hoofdstad van Frankrijk?’ en wijs op mijn schoen. Of ik gek ben, zo kijken mensen dan. Maar ik wil laten zien dat het voor ons mensen heel erg moeilijk is om echt vrij te denken. De manier waarop we onszelf vragen stellen, bepaalt al het antwoord. Onbewust leggen we onszelf allerlei denkkaders op, zoals dat het antwoord een stad moet zijn.

Onderzoeker en psycholoog Daniel Kahneman, de peetvader van de denkfout, dacht daarom dat mensen gedoemd waren tot het maken van denkfouten. Voortdurend lag hij in de clinch met zijn collega-psycholoog Gary Klein, die dacht dat we wel los kunnen komen van onze foutgevoelige denkkaders. Ze besloten samen te werken aan een aanpak om denkfouten te onderscheppen: de ‘pre-mortem analyse’.

Het principe is simpel. Normaal gesproken bespreken we na afloop van een project wat er misging en wat er beter had gekund. Een póst-mortem analyse eigenlijk. Het project is overleden, laten we kijken waaraan. Doodzonde, vonden Kahneman en Klein, want dan kun je niets meer verbeteren. Ze suggereren dat je de nabespreking vóór het project doet. Waarbij je ervan uitgaat – belangrijk detail - dat het een gigantische mislukking was. Deprimerend? Welnee. Het biedt een kans om de cruciale blinde vlekken op te sporen en te voorkomen.

Je kunt de pre-mortem in teamverband doen, of gewoon alleen. Stel dat je een webinar gaat organiseren. Doe net alsof het webinar is geweest en het een drama was, al weet je niet waarom. Kijk nu ‘terug’ en bedenk wat er misging. Wees creatief! Misschien vloog het internet eruit, waren er spammende indringers of bleken de sprekers niet deskundig.

Wanneer je op deze manier ‘terugkijkt’, ontsnap je aan je vaste denkkaders en kun je veel meer mogelijke denkfouten opsporen. Nog een plus: de grootste doemdenker van het team kan loos gaan en blijkt ineens een held! Overigens hoef je niet aan alle mogelijke hick-ups aandacht te besteden. De kans dat er een invasie van marsmannetjes komt, is verwaarloosbaar.

Meer weten over onze hersenen op het werk? Chantal van der Leest is ook auteur van het boek Ons feilbare denken op het werk: over denkfouten op de werkvloer (2018).

Waarom is het zo moeilijk om bepaalde ‘slechte’ gewoontes af te leren? Bewegingswetenschapper Peter Beek legt het uit: