'Geef langdurig werklozen een basisbaan met basisinkomen’

De manier waarop wij werken is de afgelopen decennia veranderd, maar niet voor iedereen ten goede, stellen onderzoekers Monique Kremer, Robert Went en Godfried Engbersen. Zij presenteren vandaag hun bevindingen aan minister Koolmees van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. 

Jarenlang lag de focus vooral op méér werken. ,,Meer mensen moesten een baan vinden en iedereen moest meer uren maken. Maar verschillende factoren hebben de arbeidsmarkt zo veranderd, dat we na moeten denken over hóe we eigenlijk werken’’, zegt Kremer.

Want dat werk essentieel is voor het welbevinden van de moderne mens, is volgens de WRR zo klaar als een klontje. Engbersen: ,,Het werk dat we doen geeft ons een doel in het leven, en helpt onze identiteit vormen.’’ Ook is werk van groot sociaal belang. ,,Werk geeft ons sociale aansluiting. Heb je geen werk, dan mis je voor een groot deel contact met de gemeenschap. Geen werk kunnen vinden is dus niet alleen vervelend omdat je geen salaris krijgt, maar ook omdat je zonder baan in een sociaal isolement kan komen.’’

Er moet rekening gehouden worden met een bepaalde groep werklozen: zij die het gevraagde tempo niet bij kunnen benen, hoe graag ze dat ook zouden willen. ,,Als het werk complexer en sneller wordt, zal het voor bepaalde mensen steeds moeilijker worden om mee te kunnen in de arbeidsmarkt. Ze kunnen het niveau niet aan of worden gehinderd door bijvoorbeeld psychische problemen. Deze mensen vonden vroeger een relatief simpele baan in bijvoorbeeld een fabriek, maar met de technologisering verdwijnen dat soort functies.’’

De oplossing volgens de onderzoekers: de basisbaan. Hierbij mogen bijstandsgerechtigden maatschappelijk nuttig werk doen voor een basisinkomen. ,,Dat is iets anders dan de Melkertbaan van vroeger, die was erop gericht om mensen een opstap te geven naar de arbeidsmarkt. De basisbaan heeft dat niet als doel. Het gaat erom om mensen toch langdurig en stabiel werk te kunnen bieden, puur omdat werken beter is voor het welzijn’’, zegt Kremer. Engbersen vult aan: ,,Onderzoek laat zien dat mensen zich beter voelen als ze een salaris ontvangen dan als ze ‘zomaar’ geld krijgen, zoals bij een uitkering. Mensen willen zich nuttig voelen en daar een beloning voor krijgen.’’

De overheid moet verder gaan dan het nu doet om mensen (weer) aan het werk te krijgen dan nu het geval is, stellen de onderzoekers. ,,Vergeleken met andere Europese landen lopen we hier echt achter. Die doen veel meer aan re-integratie, met een persoonlijke aanpak’’, vertelt Kremer. ,,Hoe vaak je niet hoort dat iemand in de bijstand niet eens een afspraak kan krijgen met een echt persoon voor hulp.’’

Een ander belangrijk punt van zorg, is de flexibilisering van de arbeidsmarkt die voor grote onzekerheid bij veel werkenden zorgt. Veel flexwerkers hebben te maken met ‘draaideurwerkloosheid’. Kremer: ,,Mensen gaan van tijdelijke functie naar tijdelijke functie zonder echt voet aan de grond te krijgen. Als ze gezondheidsproblemen krijgen en arbeidsongeschikt worden, hebben ze meestal geen vangnet.’’ Dat hindert hen ook in hun privéleven. ,,Flexwerkers ervaren te weinig zekerheid om een huis te kopen of een gezin te beginnen.’’

Ons werk is de laatste jaren daarnaast complexer geworden, zien de onderzoekers. Engbersen: ,,Dat noemen we de intensivering van het werk. Met de hulp van technologie kunnen we meer taken doen in minder tijd en sneller werken. Dat wordt door de werkgever dus ook van ons verwacht.’’

De werkdruk is hoger dan ooit. Oververmoeidheid of een burn-out liggen zeker voor hogeropgeleiden daarmee eerder op de loer. Het feit dat er veel en snel gewerkt moet worden is volgens Kremer niet het probleem. ,,We kunnen bijleren, dus in principe kunnen we dat wel aan. Maar het lukt alleen als werknemers autonomie hebben - zelf kunnen beslissen hoe ze hun tijd indelen – en voldoende steun ervaren van werkgever en collega’s. Krijgen ze dat niet, dan branden ze op.’’

Voor werkenden in veel mbo-beroepen zien de onderzoekers een ander nadeel van de intensivering. ,,Zij krijgen steeds minder autonomie in het uitvoeren van hun werk. Hun roosters en tijdschema’s worden steeds strakker ingepland, en zij moeten over alles wat zij doen verantwoording afleggen. Dat zorgt weer voor extra werk in de vorm van het invullen van formulieren of het rapporteren aan de leidinggevende.’’

Engbersen: ,,We hebben in Nederland een onbenut arbeidspotentieel van 1 miljoen mensen. Willen we dit kunnen benutten, dan zal er geïnvesteerd moeten worden. Want wat onderzoek ook laat zien: steek je er geld in en geef je hen hulp op maat, dan lukt het ook veel werklozen aan het werk te krijgen.’’ Hij noemt Denemarken en Zweden als landen die ons de loef afsteken. ,,Ze investeren veel in re-integratie en omscholing, en deden dat zelfs nog tijdens de crisis. In Finland heeft het huidige kabinet in het beleid staan dat er ingezet moet worden op de kwaliteit van het werk, voor iedereen.’’

Die insteek zouden de onderzoekers ook graag zien in Nederland. Engbersen: ,,We zijn de laatste paar jaar wel op de goede weg gekomen. Bijvoorbeeld het feit dat in de cao voor de thuiszorg is opgenomen dat werknemers het recht op onbereikbaarheid hebben, laat zien dat het leeft.’’ De onderzoekers onderstrepen het belang van bewustwording over de kwaliteit van werk. ,,Het zorgen voor goed werk ligt niet alleen bij de overheid. Ook werkgevers en de werkenden zelf zullen zich hiervoor moeten inzetten.’’

Bekijk ook: dit is de invloed van een basisinkomen

Lees de beste artikelen op het gebied van werk en carrière via onze wekelijkse nieuwsbrief!