Slapeloze nachten door het piekeren: ‘Met elk uur werden de rampscenario’s erger’

Wat nou als het helemaal misgaat? Als ik wat ik heb voorbereid niet goed over kan brengen? Als ik niet uit mijn woorden kan komen? Ik had laatst weer een nacht waarin ik lag te malen over werk. Mijn lichaam was toe aan rust, maar mijn brein was bezig met die belangrijke presentatie van de volgende ochtend. En met elk uur dat verstreek werden de rampscenario’s erger: wat als iedereen na een kwartier al is afgehaakt?

Met dit soort nachtelijke piekersessies is het natuurlijk de vraag of je wakker ligt omdat je aan het piekeren bent, of dat je aan het piekeren bent omdat je wakker ligt. Hoe dan ook: wakker en aan het piekeren was ik, en dat was bepaald een onwenselijke situatie. En dus begon ik maar te doen wat in dat soort hachelijke omstandigheden meestal helpt: denken aan filosofen uit het oude Griekenland en Rome.

De Stoïcijnen - waaronder Seneca, Epictetus en keizer-filosoof Marcus Aurelius - hielden zich tweeduizend jaar geleden al bezig met hoe je sterk blijft in je hoofd. De filosofen drukten mensen op het hart vooral onderscheid te maken tussen de dingen waar je wél controle over hebt, en de dingen waarover je dat niet hebt. 

Het geheim van geluk en innerlijke rust, stelden zij, is je bezig houden met het eerste, en wegblijven bij het tweede. Je concentreren op wat binnen je eigen invloedssfeer ligt (in mijn geval: mijn voorbereiding) en de dingen die je niét kunt beïnvloeden (of mensen mijn verhaal wel interessant zouden vinden, bijvoorbeeld) vooral links laten liggen.

De Stoïcijnen hadden mijn nachtelijk getob trouwens geen probleem gevonden: volgens hen is het nuttig om van tevoren te bedenken wat er mis zou kunnen gaan, zodat je daarop voorbereid bent. Je kunt er immers vergif op innemen dat niet alles volgens plan gaat, en dan kun je maar beter een plan B hebben. Piekeren is dus niet altijd slecht - als het maar met mate is, en je er ook weer mee kunt ophouden.

Relativeren, dat konden die Stoïcijnen ook al zo goed. Zo schreef Marcus Aurelius ooit, in zijn keizerlijke tent bij het slagveld: ‘Wanneer u zich bovenmatig aan iets ergert of u ongelukkig voelt, bedenk dan hoe kortstondig een mensenleven is en besef dat wij allemaal na een korte tijd languit in de armen van de dood liggen’.

Een waarheid als een koe, woorden om bij te leven. Maar of ik na deze gedachte nog in slaap kom, dat is de vraag.  

Thijs Launspach is psycholoog en stressexpert. Hij schreef hierover de boeken Fokking druk (2018), Werken met millennials (2019) en Werk kan ook uit (2020). 

Waar komt (te veel) stress eigenlijk vandaan? Thijs legde het eerder uit in de Ochtendshow to go: