Waarom 1 mei in Nederland maar geen vrije dag is

In bijna heel Europa zijn mensen vandaag vrij om de Dag van de Arbeid te vieren. In Berlijn en Hamburg wordt dat traditioneel gedaan met matpartijen tussen extreemlinkse demonstranten en de oproerpolitie, in andere steden zijn er demonstraties met rode vlaggen en leuzen.

In Nederland is deze dag wel gevierd, vertelt historicus Sjaak van der Velden. ,,Tot de jaren 60 van de vorige eeuw werd deze dag hier groots gevierd met optochten in de steden. 1 mei was voor de socialisten en communisten wat Kerstmis is voor de christenen.’’

De Dag van de Arbeid heeft zijn oorsprong in de Verenigde Staten. Daar staakten de vakbonden al in de 19de eeuw op 1 mei voor een achturige werkdag. Die eis werd overgenomen door de Socialistische Internationale in Europa. Vanaf 1890 werd ook op dit continent op 1 mei gestaakt en gedemonstreerd voor de achturige werkdag.

Met de groei van de socialistische en communistische beweging groeide de 1 mei viering in Nederland. ,,Al in de jaren 10 van de vorige eeuw had je overal manifestaties’’, weet Van der Velden.

Ook in Nederland werd De Internationale gezongen en gedanst rond de meiboom. ,,Er was een hoop folklore bij zoals het vendelzwaaien’’, vertelt de historicus. ,,Het was een feest om de boel bij elkaar te houden en de onderlinge band te versterken, maar dat was niet alles. Het was ook een dag om terug te kijken en nieuwe energie op te doen voor de strijd.’’

Juist bij zo’n viering zag iedereen hoe groot de arbeidersbeweging was en welke kracht en macht daar van uitging. ,,En er werd ook naar het buitenland gekeken. Je zag dat je onderdeel was van een grote internationale beweging’’, aldus Van der Velden. Dat gaf arbeiders moed en energie om de strijd in de bedrijven weer aan te gaan. De bazen zagen de goed georganiseerde arbeidersbeweging, en konden dat niet negeren.

Dat zag Hitler in Duitsland ook. De arbeidersbeweging bracht zijn positie in gevaar, dus nam hij actie. Hij maakte 1 mei een officiële vrije dag. Om dat te vieren kwamen vakbondsleiders naar Berlijn. Daar werden ze allemaal gearresteerd en afgevoerd naar het concentratiekamp. Toch bleef 1 mei als vrije dag bestaan, net als in veel andere Europese landen.

In Nederland kwam het nooit zover. ,,Soms wel lokaal. Gemeenteambtenaren in Rotterdam kregen lange tijd vrij op 1 mei. Rotterdam was altijd een echte PvdA-stad’’, zegt Van der Velden. ,,En grappig genoeg is 1 mei in de nieuwe cao voor schoonmakers aangemerkt als een vrije dag.’’

Lees verder onder de foto.

Dat 1 mei in Nederland een gewone werkdag is heeft verschillende oorzaken. ,,In Nederland zat Koninginnedag er natuurlijk net voor’’, verklaart de historicus. En twee vrije dagen net na elkaar is wat te veel van het goede.

Maar de belangrijkste reden is intern. ,,De noodzaak om 1 mei te vieren werd minder gevoeld in de rode familie. ‘We hebben al veel bereikt’, was de teneur. Bij vakbond NVV werd eind jaren 50 al gezegd dat ze 90 procent van de doelen gehaald hadden. Dan is er geen behoefte meer aan strijd.’’

Een strijd die na de oorlog stil lag. Die jaren stonden in het teken van de wederopbouw. Daar was saamhorigheid en opoffering voor nodig. In al die jaren hielden de vakbonden slechts een staking in Nederland.

De periode van de Koude Oorlog hielp ook niet. ,,In Rusland was op 1 mei een militaire parade met tanks en kanonnen. Met die beelden wilde je niet geassocieerd worden’’, zegt Van der Velden. ,,En veel liberalen sloten zich aanvankelijk aan bij de PvdA na de oorlog. Die hadden helemaal geen behoefte aan het zwaaien met rode vaandels en het zingen van De Internationale.’’

De lust en de noodzaak om 1 mei te vieren verdween in de jaren 60. Pas in de jaren 70 kwam de 1 mei viering weer mondjesmaat terug. Dat hing samen met een toenemend internationaal bewustzijn. Solidariteit met onderdrukte arbeiders in arme landen werd belangrijker. En daarvoor gingen veel mensen weer de straat op. ,,Bovendien waren de liberalen overgestapt naar de VVD’’, voegt Van der Velden toe.

Die internationale solidariteit was uiteindelijk niet krachtig genoeg om de 1 mei viering weer blijvend op de kaart te zetten. 1 mei ging weer een sudderend bestaan leiden. Helemaal verdwenen is het echter nooit. ,,Rotterdam heeft bijvoorbeeld altijd een kleine 1 mei viering gehad. En op meer plaatsten waren er bijeenkomsten’’, weet Van der Velden.

Sinds vijf jaar probeert vakbond FNV de traditie weer nieuw leven in te blazen. ,,Langzaamaan gaat het meer leven. Wat ons betreft is het een dag waar werkenden stil kunnen staan bij het belang van arbeid. We zijn vandaag met duizenden mensen in Amsterdam. We kijken samen terug op de successen die zijn geboekt. Het is een dag van vieren en een dag van strijd’’, zegt Zakaria Boufangacha, coördinator arbeidsvoorwaardenbeleid bij FNV.

Lees de beste artikelen op het gebied van werk en carrière via onze wekelijkse nieuwsbrief!