‘We hebben het als mens nodig om onszelf een beetje te overschatten’

De omikronvariant lijkt mee te vallen. Er liggen minder mensen in het ziekenhuis. De cafés mogen weer open, en dat nog wel tot tienen in plaats van tot acht. Eindelijk is het zover: we naderen het einde van de tunnel en zien het steeds lichter worden. En bovendien gaat het met ons, alle crises ten spijt, best wel goed. Alle reden tot optimisme dus!

Nou ja, bijna alle reden dan. Dat we met onze neiging tot optimisme ook een beetje moeten oppassen las ik onlangs in Wat had je dan verwacht?, het nieuwe boek van Jan Wolter Bijleveld, filosoof en docent bij The School Of Life. Hoe hoger namelijk onze verwachtingen, hoe groter de teleurstelling als het meest optimistische scenario niet blijkt uit te komen.

We zijn als mensen geneigd tot hoge verwachtingen, stelt Bijleveld. Dit wordt ook wel de ‘optimism bias’ genoemd. Zo maakt 80 procent van de mensen doorgaans te optimistische inschattingen. We overschatten hoe veel succes we zullen hebben op ons werk, hoe capabel we zelf zijn en hoe aardig andere mensen ons vinden. 

Daarentegen onderschatten we juist de kans dat ons iets akeligs overkomt: we schatten de kans lager in dat we bij een reorganisatie worden ontslagen, dat onze aandelen zullen kelderen, dat we ziek worden of vroegtijdig overlijden. Het meest sprekende voorbeeld van deze bias: uit onderzoek blijkt dat 88 procent van de autobezitters zichzelf bovengemiddeld goed vindt autorijden. Als dat zo is, waar komen dan al die zondagsrijders vandaan?

Blijkbaar hebben we het als mens nodig voor ons zelfbeeld om onszelf een beetje te overschatten. Daar is in principe weinig mis mee, behalve dat volgens Bijleveld onze verwachtingen in onze tijd van reclame, Instagram, en het-lukt-als-je-maar-je-best-doet vaak wel érg hooggespannen zijn. Wanneer je perfectie van jezelf en de wereld verwacht, is dat een recept om vaak en flink teleurgesteld te worden. Hoe hoger die verwachtingen, hoe meer pijn het doet als het toch een keertje tegenzit. Bijleveld pleit daarom vooral voor realistische verwachtingen, die we regelmatig kritisch onder de loep nemen.

Niet dat we nu met zijn allen ongelofelijke zwartkijkers moeten worden - ook aan te weinig verwachten kleven immers nadelen. Maar een beetje voorzichtig zijn met onze verwachtingen is geen overbodige luxe. Of het nu om de coronacrisis gaat of over ons rijgedrag: laten we hopen op het beste, maar ons mentaal gezien voorbereiden op dat het wel eens tegen zou kunnen vallen.

Thijs Launspach is psycholoog en stressexpert. Hij schreef hierover de boeken Fokking druk (2018), Werken met millennials (2019) en Werk kan ook uit (2020).