‘We zijn niet zo goudeerlijk als we zelf denken’

Heb jij het idee dat je collega’s niet altijd eerlijk zijn over hun prestaties? Dat ze de werkelijkheid altijd iets rooskleuriger laten lijken, zichzelf beter voordoen? Vrees niet, je collega’s zijn (vermoedelijk) geen psychopaten, maar gewone mensen. En zonder dat je het doorhebt, zul jij misschien wel hetzelfde doen.

In een beroemd experiment gaf psycholoog Dan Ariely mensen rekensommen, die ze moesten oplossen binnen een tijdslimiet. Ariely keek de sommen na, en gaf de deelnemers een geldbeloning voor de correct beantwoorde vragen - gemiddeld vier goede antwoorden per deelnemer. Vervolgens veranderde Ariely de opzet: de deelnemers mochten vanaf nu zélf hun werk nakijken. En jawel, direct schoot het gemiddelde omhoog naar zeven ‘correcte’ antwoorden. Wanneer ze de kans kregen, speelden de deelnemers ‘een beetje’ vals. Ze claimden niet dat ze álle sommen goed hadden, maar dikten hun ware score iets aan.

Maar nu komt het: gevraagd naar hun eigen eerlijkheid en die van de andere deelnemers vonden de proefpersonen zichzelf nog altijd veel eerlijker dan de rest - ook al hadden ze gefraudeerd! De proefpersonen onderschatten hun eigen bedrog en óverschatten die van anderen. Blijkbaar kun je je eigen prestaties flink overdrijven zonder dat je last krijgt van je geweten.

De mensen die meededen aan deze experimenten waren geen notoire leugenaars. Het waren gewone mensen zoals jij en ik, die zichzelf zagen als eerlijke mensen. Wanneer ze de mogelijkheid kregen om vals te spelen gingen ze niet voor de maximale score maar wel voor nét iets meer dan hun werkelijke score. Ze roken de kans om oneerlijk te zijn voor hun eigen gewin en schatten in dat ze ermee weg konden komen. Sterker nog: deze ‘bedriegers’ vonden zichzelf alsnog goudeerlijk in vergelijking tot de anderen.

Wat voor wiskundesommen geldt, geldt ook voor ons werk. We zijn geneigd om onze eigen prestaties in het team in een net iets positiever daglicht te stellen, ook al moeten we daar de waarheid geweld voor aandoen. Hebben we daar de kans toe dan verdraaien we de feiten en verkopen we leugentjes om bestwil. We doen dit onbewust of omdat we vinden dat het best kan. En dat allemaal terwijl we onszelf blijven zien als eerlijk.

Wat betekent dit? Dat jij je niet blind moet staren op de verhalen van anderen over hun prestaties maar ook naar de prestaties zélf moet kijken - simpelweg omdat mensen vaak onbewust wat zullen aandikken. En dat gevoel dat je hebt dat jij eerlijker bent dan de rest van je team? Dat zou gezien de cijfers best eens tegen kunnen vallen…

Thijs Launspach is psycholoog en stressexpert. Hij schreef hierover de boeken Fokking Druk (2018) en Werken met millennials (2019).

Bekijk ook: hieraan herken je een leugenaar

Lees de beste artikelen op het gebied van werk en carrière via onze wekelijkse nieuwsbrief!