Leidse archeologe Hayley (31) is lyrisch over lijken

Hayley Mickleburgh, nu even in het land, doet als een van de weinige Nederlanders onderzoek bij een bijzonder instituut, dat in de volksmond bekend staat als de body farm. Letterlijk vertaald: de lijkenboerderij. Dit is een woestijnachtig terrein in centraal Texas, omgeven door heuvels, waar doorgaans geen mens komt.

Hier verricht een groep internationale experts dagelijks in de buitenlucht onderzoek op honderd lijken. Het zijn de overblijfselen van mensen die na de dood hun lichaam aan de wetenschap schonken. De meesten van hen liggen gewoon in de openlucht, anderen in ondiepe kuilen of begraven in allerlei posities. Het veld is afgesloten met een dubbele omheining om nieuwsgierige mensen buiten de deur te houden.

Openluchtmortuarium
Het openluchtmortuarium is een idee van William Bass, een vooraanstaand forensisch wetenschapper die tijdens moordzaken zijn hersens kraakte over het exacte tijdstip van overlijden. Die informatie kan leiden naar de dader, maar was vaak niet nauwkeurig genoeg.

Bass begon een experimenteel onderzoek. Hij bootste allerlei moordplekken na op zijn eerste body farm in Knoxville, Tennessee, waar hij gedoneerde lichamen plaatste in containers, kofferbakken van auto's, onder water of in plastic zakken gewikkeld. Gaandeweg ontdekte de wetenschapper dat binnen een gigantisch land als Amerika het klimaat zo divers is, dat zijn bevindingen niet overal kunnen worden toegepast. Inmiddels zijn er zes body farms in Amerika en één in Australië.

Lichaam dumpen
Hayley Mickleburgh kreeg vorig jaar toestemming om in Texas een eigen onderzoek te starten. Ze kreeg vijf lijken toegewezen, die zij in een ondiepe kuil plaatste of begroef. Dat viel nog niet mee in de keiharde kleigrond en temperaturen van boven de 40 graden, herinnert ze zich. ,,Ik heb met een pikhouweel stenen uitgehakt die groter waren dan mijn hond. Het was vreselijk warm, daar viel niet tegenop te drinken. Nu begrijp ik waarom moordenaars een lichaam vaak op de grond dumpen."

Op haar kantoor in Leiden toont ze een paar foto's van een overleden vrouw die ze Donation 1 heeft genoemd. Het is een naakte, oudere dame, onherkenbaar in beeld gebracht, ernstig vermagerd. Maandenlang, dag in dag uit, bezocht Mickleburgh de bejaarde vrouw, misschien wel vaker dan ze in de laatste jaren van haar leven beleefde. De archeologe fotografeert elk detail, van de eerste verkleuringsplekken op haar buik, de krioelende berg maden bij haar dunne benen, het kunstgebit dat uit haar mond valt, tót er niets anders overblijft dan een hoopje beenderen. ,,Elke dag was het een verrassing hoe ik haar zou aantreffen."

Bloemetjes en vogels
Mickleburgh krijgt de vraag bijna altijd in haar vriendenkring: hoe zij die aanblik toch volhoudt? ,,Ik heb nooit het gevoel gehad: dit is griezelig. Ik kijk met een wetenschappelijke interesse naar deze mensen. Ik ging er ook vaak 's ochtends heen, wanneer het nog wat koeler was. Dan stond ik daar in mijn eentje met al die lichamen om mij heen en viel het me juist op hoe mooi deze plek is. Overal bloemetjes die uit de grond steken en vogels die zingen."

En de doordringende geur? ,,Geen last van," zegt ze. ,,Ook niet van de maden. Gek genoeg vind ik een insect pas eng als het dood is. Een spin die op zijn rug ligt met opgetrokken pootjes." Ze valt even stil. ,,Het verschil zit hem misschien ook in het feit dat deze mensen heel bewust hun lichaam aan de wetenschap hebben geschonken, specifiek aan dit onderzoeksinstituut. Ik zou me anders voelen wanneer deze mensen geen keuze hadden gehad."

Skelet als studiemateriaal
De gemiddelde donor is een blanke man van 63 jaar oud, die een lang ziekbed heeft gehad. Nabestaanden mogen het terrein niet op. Pas wanneer hun dierbare een skelet is geworden, mogen zij afscheid nemen in het laboratorium van de Texas State University. Er zijn mensen die dat willen. Maar ook na dit afscheid blijven de resten in bezit van de universiteit, bedoeld als studiemateriaal.

De onderzoekster krijgt tijdens haar werk assistentie van studenten die opgeleid worden tot forensisch wetenschapper aan de universiteit van Texas. Zij halen de doden op in verzorgingshuizen, hospices en ziekenhuizen.

CSI-syndroom
Tussen de studenten zitten opvallend veel vrouwen, merkte Mickleburgh op. ,,Het CSI-syndroom," grapt ze, verwijzend naar de bekende misdaadserie. Het fenomeen body farm is in Amerika zo bekend dat het ook in de populaire tv-serie Bones opduikt. In een aflevering is een 'vers' lijk gedumpt op een van de body farms. Hoofdrolspeelster Bones waarschuwt haar collega om op een afstandje te blijven, 'omdat het lichaam op ontploffen staat'.

Mickleburgh moet lachen. ,,Dat kan dus niet. Er worden wel chemicaliën in het lichaam aangemaakt, maar die komen er niet op zo'n explosieve manier uit." Die lichaamssappen zorgen er overigens wel voor, vertelt ze nuchter, dat de moordplek na verloop van tijd veel vruchtbaarder wordt. ,,Wanneer de dader na een aantal jaren opbiecht waar hij het slachtoffer heeft begraven in het bos, weet de politie waar ze op moet letten: vaak groeien op de bewuste plek net iets meer bloemetjes en is het gras er hoger."

Afgelopen zomer zag de archeologe voor het eerst hoe een menselijk lichaam ontbindt en uiteen valt. Dat is in zittende positie weer anders dan liggend. Logisch zou je denken, maar niemand wist precies hoe de zwaartekracht zijn werk doet, tot Mickleburgh haar onderzoek startte. En die data wil ze de komende jaren uitbouwen.

Botten uit prehistorie
Ze hoopt op een beurs van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek. ,,Door dit onderzoek ontstaat een veel nauwkeuriger beeld over hoe mensen vroeger leefden en met de doden omgingen. In Nederland vinden we nog geregeld botresten uit de prehistorie. Destijds werden mensen vaker in foetushouding begraven. Wanneer we bijvoorbeeld zien dat er botten zijn verplaatst of een schedel bij is gelegd, kan dit duiden op rituelen als voorouderverering," licht ze toe.

Haar onderzoek is ook waardevol voor de recherche. ,,Stel dat er een skelet wordt aangetroffen in een park en het ligt in een afwijkende positie, hoe komt dat dan? Komt dat door aasgedrag van dieren of heeft er iemand gerommeld met de moordplek." Mickleburgh gaat ook zonder beurs in april terug, want onder die keiharde Texaanse grond wacht Donation 5 om weer opgegraven en geobserveerd te worden.

Geen kikkers ontleed
Waar toch precies die fascinatie voor de dood vandaan komt, weet ze niet. Als kind was ze niet met het onderwerp bezig. Ze ontleedde geen kikkers, ging niet met een metaaldetector op pad. Pas tijdens haar studie groeide haar belangstelling voor het verleden, vertelt ze.

De archeologe heeft haar man één ding moeten beloven. Haar lichaam wordt na de dood niet geschonken aan de wetenschap, want dan zal er nooit een graf zijn om naar terug te keren. Mickleburgh begrijpt dat. ,,Ik wil na de dood wel mijn organen doneren. Ook een mooie gedachte."