Nieuw klimaatrapport: stijgende zeespiegel bedreigt Europese kustplaatsen in voortbestaan

Dat is voor Nederland een van de belangrijkste vaststellingen uit het vandaag verschenen klimaatrapport van het IPCC. Honderden wetenschappers van over de hele wereld hebben eraan meegewerkt. Sinds 1990 brengt het  klimaatpanel van de Verenigde Naties eens in de vijf tot acht jaar verslag uit over de nieuwste wetenschappelijke kennis.

Afgelopen augustus verscheen deel één van het zesde rapport, daarin stond dat de aarde sneller opwarmt dan gedacht en dat nu wel vaststaat de menselijke activiteit daarvan de oorzaak is. Vandaag verschijnt deel twee, over de gevolgen. De samenvatting van het rapport is de afgelopen twee weken vastgesteld door de 196 bij het IPCC aangesloten regeringen. Wat we vandaag lezen is dus wetenschappelijke kennis, die door regeringen wordt aanvaard. 

,,De risico’s komen harder op ons af dan eerder gedacht”, zegt Maarten van Aalst, hoogleraar aan de Universiteit Twente en mede-auteur van het rapport. ,,We kunnen ons op allerlei manieren aanpassen, maar dat gebeurt nu nog veel te weinig.” Het rapport wijst er ook op dat grenzen zitten aan wat kan worden aangepast. ,,Koraalriffen bijvoorbeeld gaan bij temperatuurstijging vanaf 1,5 graden simpelweg verloren. En we zitten op dit moment al boven de 1,1 graad.”

Zuid-Europese landen ondervinden vooral negatieve gevolgen van hitte en droogte. De landbouw zal daar in de loop van de eeuw te maken krijgen met ‘substantiële verliezen’. Bij een opwarming van 2 graden krijgt meer dan een derde van de Zuid-Europese bevolking te maken met waterschaarste.

Door hitte stijgt ook het risico op bosbranden en raken ecosystemen verstoord. Als de opwarming van de aarde boven de 3 graden uitkomt ten opzichte van pre-industriële tijden, overlijden in Europa twee tot drie keer zoveel mensen aan hittestress dan wanneer de opwarming beperkt blijft tot 1,5 graad.

Wereldleiders hebben op de klimaattop in Glasgow afgelopen november onderstreept dat de grens van 1,5 graad niet moet worden overschreden. Maar dan zal de uitstoot van broeikasgassen heel snel en heel fors moeten dalen. De plannen die landen daar tot nog toe voor hebben gemaakt, zijn niet genoeg. In Glasgow is afgesproken dat landen voor de volgende top, eind dit jaar in Egypte, hun ambities in lijn zullen brengen met ‘1,5 graad’.

Voor iedere regio in de wereld heeft het IPCC een overzicht gemaakt van de belangrijkste bedreigingen. Die worden over het algemeen (veel) ernstiger bij een opwarming van 2 graden dan bij een opwarming van 1,5 graad. 

Tussen de 3,3 en 3,6 miljard mensen, dat is bijna de helft van de huidige wereldbevolking, zijn volgens het rapport ‘zeer kwetsbaar’ voor de nadelige gevolgen van de opwarming. Juist de kwetsbaarste mensen en ecosystemen op aarde worden het hardst geraakt: delen van Afrika, Zuid-Azië, Centraal- en Zuid-Amerika, het noordpoolgebied en kleine eilandstaten. Tussen 2010 en 2020 zijn in die regio’s al zo’n vijftien keer zoveel mensen overleden aan klimaatgerelateerde rampen dan in minder kwetsbare landen. Voor inheemse bevolkingen, die vaak erg afhankelijk zijn van de opbrengst van hun land, zijn de risico’s volgens het rapport nog hoger.

Vastgesteld is dus dat klimaatverandering nu al bijdraagt aan humanitaire crises, vooral op die kwetsbare plekken. Mensen worden door toenemend extreem weer geraakt, velen van hen raken ontheemd.

De wetenschappers maken zich ook zorgen over complexe risico’s, waarbij allerlei factoren samenkomen: een overstroming na een droogte, of extreme regenval na een bosbrand waardoor er aardverschuivingen volgen,  soms ook mislukte oogsten op meerdere plekken tegelijk.

,,We zien dat ook sommige manieren om ons aan te passen aan één probleem elders weer nieuwe risico’s opleveren. Ook sommige manieren om broeikasgassen terug te dringen kunnen zelf weer een probleem worden”, vertelt Van Aalst. Hij noemt als voorbeeld productie van bio-energie, energie uit biomassa, die biodiversiteit en voedselproductie kan bedreigen.

,,Al deze risico’s zijn nog hanteerbaar, maar we moeten razendsnel aan de slag om het niet echt uit de hand te laten lopen. Voor sommige dingen is het ook nu al te laat - en daaraan zien we al heel duidelijk dat voorkomen goedkoper is dan genezen.”