'Nieuw virus: levensreddend vaccin of dodelijke bedreiging voor miljoenen?'

Zowel ons voortbestaan als dat van onze veestapels lijkt steeds vaker te worden bedreigd door infectieziektes die vanuit het niets de kop op steken. De gekkekoeienziekte, SARS, Q-koorts, mond- en klauwzeer (MKZ), de varkensgriep, de vogelgriep en nu het Schmallenbergvirus zijn een aantal voorbeelden van ziektes die ons teisteren. Recent kwam daar een nog veel gevaarlijkere ziekte bij; een nieuw griepvirus, gemaakt in een Nederlands toplaboratorium. Bedoeld om een levensreddend vaccin te kunnen ontwikkelen, maar in potentie een dodelijke bedreiging voor miljoenen mensen. 

In september werd naar buiten gebracht dat het de onderzoeksgroep van hoogleraar Ron Fouchier, één van de nog aanwezige wetenschappelijke toplaboratoria in Nederland, was gelukt om het gevreesde vogelgriepvirus H5N1 zo te veranderen dat het, zoals elk gewoon griepje, door de lucht kan worden verspreid. Fouchier en zijn team verrichtten de experimenten in streng beveiligde Rotterdamse laboratoria bij fretten, dieren die door hun mensachtige afweersysteem worden gebruikt om het gevaar van verschillende infectieziektes te testen. Het nieuw ontworpen griepvirus bleek voor fretten zeer besmettelijk en is dus waarschijnlijk ook zeer besmettelijk voor mensen, al is dat om overduidelijke redenen niet na te gaan.

Alhoewel het al lange tijd bekend was dat dit onderzoek op verschillende plekken in de wereld werd uitgevoerd, censureerde de Amerikaanse National Science Advisory Board for Biosecurity (NSABB) op het allerlaatste moment de belangrijkste details van het onderzoek, zogezegd uit vrees voor misbruik door onwelwillenden. Dit lijkt niet een heel reëel gevaar. Het vereist namelijk vreselijk veel expertise, geld en faciliteiten om dit soort onderzoek uit te voeren. Er lijken daarom makkelijkere manieren te bestaan om gerichte aanvallen uit te voeren, zonder dat je daarbij nog een enorm risico loopt dat je op een gegeven moment zelf het slachtoffer wordt.

Wereldwijde epidemie
Een reëler gevaar dan misbruik is dat wanneer onderzoek naar het nieuw gemaakte griepvirus toeneemt, de kans groeit dat het per ongeluk uit een laboratorium 'ontsnapt' en een pandemie (wereldwijde epidemie) veroorzaakt. Het zou niet de eerste keer zijn dat zoiets gebeurt. In 2004, nadat SARS een halt was toegeroepen, werden twee studenten in een laboratorium besmet, waarna ze zeven anderen besmetten van wie er uiteindelijk één overleed. In de jaren 80 ontsnapte MKZ uit een laboratorium in Flevoland waardoor verschillende boerenbedrijven besmet raakten. En het voor mensen zeer dodelijke Marburgvirus, oorspronkelijk afkomstig van Afrikaanse apen, 'ontsnapte' zonder dat iemand van het bestaan van het virus wist in 1967 uit een lab in het Duitse Marburg en eiste tientallen mensenlevens.

Afgelopen week hebben de belangrijkste grieponderzoekers ter wereld besloten om de komende 60 dagen onderzoek naar deze nieuwe, zeer besmettelijke H5N1 griepvirussen stop te zetten. Om het publiek gerust te stellen, zo zeggen ze zelf, en onder andere om te beoordelen of de laboratoria nog strenger moeten worden beveiligd om ongewilde uitbraken te voorkomen. Belangrijker nog, de onderzoeksgemeenschap wil de macht van de NSABB breken. Nu bepaalt de NSABB zo'n beetje wat wel en niet mag worden onderzocht en publiekelijk bekend mag worden gemaakt. Die monopolypositie van een Amerikaanse regeringsinstantie begint volgens de onderzoekers zo langzamerhand op een dictatuur te lijken. Ze leggen die macht liever bij de wereldwijde organisatie WHO.

Cowboyverhalen
Misschien vraagt u zich af wat de Nederlandse wetenschappers in de eerste plaats bezielde om van H5N1 een zeer besmettelijk griepvirus te maken. Over het internet doen cowboyverhalen de ronde dat het verkapt biologisch wapenonderzoek is, met als doel een virus dat door de Nederlandse overheid op elk gewenst moment kan worden ingezet! Dat zou natuurlijk kunnen, maar het volgende scenario ligt meer voor de hand. Misschien herinnert u zich H5N1 van enkele jaren geleden nog wel. De uitbraak van dit voor mensen dodelijke, maar niet besmettelijk vogelgriepvirus heeft ertoe geleid dat wetenschappers de vraag zijn gaan stellen wat voor veranderingen het DNA van H5N1 zou moeten ondergaan wil het naast dodelijk tevens zeer besmettelijk bij mensen zijn. En dat is nu juist wat Ron Fouchier en zijn mensen hebben ontdekt.

Door deze ontdekking kunnen we nu niet alleen in de gaten houden of het griepvirus in de natuur langzaam evolueert in de richting van een virus dat ook besmettelijk is voor mensen, maar we kunnen er ook preventief medicijnen en vaccins voor ontwikkelen. Daarmee is het waarschijnlijk de eerste keer dat er op deze manier preventief onderzoek wordt gedaan om een mogelijk zeer dodelijke pandemie te voorkomen. Bovendien zouden we op zulk vooruitstrevend onderzoek als Nederlanders ook best trots mogen wezen.

^{Tim van Opijnen}