Vitaal oud worden? We kunnen nog wat leren van de Ghanezen

De helft van de Nederlanders heeft overgewicht en tegen de tijd dat we de leeftijd van 70 bereiken, hebben de meesten van ons last van hart- en vaatziekten, een te hoge bloeddruk of een te hoog cholesterol. Ouderdom komt immers met gebreken. Maar is dat wel per definitie zo? Volgens verouderingswetenschapper David van Bodegom (LUMC) is het verrassend dat ouderen in een minder ontwikkeld land als Ghana hier juist helemaal geen last van hebben.

Vitaal oud worden is namelijk een ambitie die iedereen lijkt te hebben. Artsen roepen daarom al jaren: ‘Eet gezond, niet te veel, niet te vet en veel groente en fruit’. Maar volgens Van Bodegom is die aanpak incompleet. Volgens hem ligt het probleem veel dieper en zijn de westerse landen, waaronder Nederland, niet goed bezig als het gaat om vitaal ouder worden.

Van Bodegom doet onderzoek naar ons verouderingsproces. Want waarom wordt een muis minder oud dan een mens? En wat is het geheim van de schildpad, die moeiteloos 250 jaar wordt? De biologische definitie van veroudering is simpelweg ‘de opeenstapeling van schade die je oploopt gedurende het leven’.

Die schade begint al op het moment dat je nog in de baarmoeder zit en vindt op allerlei niveaus plaats: op celniveau, spierniveau, moleculair niveau en op het niveau van onze organen. Het slijtageproces wordt versneld door bijvoorbeeld uv-straling of roken. Naarmate we ouder worden, stapelt de schade zich op en hebben we een steeds hogere kans om te overlijden.

Dat we ouder worden is dus onvermijdelijk, maar de manier waarop wij oud worden, verschilt per mens. De een tikt zonder problemen de 90 aan, terwijl de ander op z’n 70ste al achter een rollator loopt. Dit ligt voor een deel al vast in onze genen: 30 procent van de manier waarop wij oud worden, is bepaald in onze genen. De overige 70 procent wordt bepaald door onze leefstijl. En juist daar valt nog veel te halen, zag Van Bodegom tijdens zijn onderzoek in Ghana.

Het viel hem op dat de ouderen er daar veel vitaler uitzagen dan de ouderen in Nederland. Na onderzoek onder honderden oude Ghanezen bleek dat zij vrijwel geen last hadden van hart- en vaatziekten, van een te hoog cholesterol of van enige vorm van suikerziekte door een te hoge BMI. Hoewel in Ghana ziektes als cholera, tyfus of tbc komen nog altijd voorkomen, is van de typische ouderdomsziektes zoals wij die in Nederland kennen, geen sprake. Hoe kan dit?

Het antwoord heeft alles te doen met de leefstijl. Tot hoge leeftijd werken Ghanezen op hun land, eten ze wat de natuur te bieden heeft en zijn suikerhoudende verleidingen uit grote supermarkten zoals wij die kennen, minder aanwezig. Het klinkt als een open deur, maar die continue lichaamsbeweging en gezonde voeding doen de oudere mens veel goed.

Na duizenden jaren van schaarste zijn we biologisch gezien zo geëvolueerd dat we de moeite uit de weg gaan om energie te besparen. Qua eten gaan we dan ook graag voor de zoete caloriebom. Vroeger was dit een verstandige keuze, aangezien suiker in tijden van schaarste de meeste energie oplevert om te overleven. Die omgeving is echter veranderd en in Nederland leven wij in een tijd van overvloed en gemak. We verkiezen de auto boven een lange wandeling en bij het zien van een stuk taart loopt het water ons letterlijk in de mond.

Het advies van Van Bodegom luidt als volgt: om net zo gezond en vitaal oud te worden als de Ghanezen zullen we onze dagelijkse leefomgeving anders moeten inrichten. In tijden waarin de gemiddelde mens z’n tijd grotendeels zittend achter een bureau doorbrengt, moeten het onszelf minder makkelijk maken. We zullen de inhoud van kantoorkantines grondig moeten evalueren, we moeten nadenken over de standaard invoering van staande werkplekken en we zullen we een stuk kritischer moeten zijn als we voor de lift of roltrap staan: heb ik dit écht nodig, of ben ik vooral gemakzuchtig als ik de trap niet neem?