Alles mag bij Nederlandse begrafenis

Toen de rouwauto van Pim Fortuyn passeerde, begon het publiek langs de weg spontaan te klappen. Vanaf die dag in 2002 werd 'applaudisseren' gewoon in het Nederlandse uitvaartwezen. Voor ome Henk of buurvrouw Wendy mag nu ook worden geklapt in het crematorium. De kist van André Hazes stond twee jaar later prominent op de middenstip van de Amsterdam ArenA. 50.000 fans zongen voor de overleden volkszanger. Inmiddels heeft elke zichzelf respecterende voetbalclub een rouwkamer.

Het publieke afscheid van BN'ers heeft onze omgang met de dood veranderd, constateren Brenda Mathijssen en Claudia Venhorst in hun boek Dood, dat gisteren verscheen. Het gaat niet alleen over die BN'ers, maar over alle veranderingen en wat het Nederlandse uitvaartwezen zo 'typisch Nederlands' maakt. De twee vrouwen zijn thanatologen (dooddeskundigen) aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en bezochten beroepshalve honderden uitvaarten. Spraken met nabestaanden, werkten mee in crematoria en interviewden meneer pastoor of de imam.

Oer-Hollands is bijvoorbeeld dat we direct de agenda's trekken bij een overlijden. Vaste prik dat de uitvaart binnen zes werkdagen volgt, want dat staat in de wet. ,,Dat vinden wij vanzelfsprekend, maar die korte termijn is uniek in de wereld'', vertelt Venhorst. Engeland kent die haast niet. Er is geen regelgeving, daar mag een dode net zo lang boven de grond blijven staan tot iemand er genoeg van heeft.

,,Die zes dagen zijn de nabestaanden heel intens bezig met het voorbereiden van het afscheid'', zegt Mathijssen. ,,Dat heeft iets moois. Tijdens die periode wordt er niets anders van je verwacht.''

Nog zoiets Nederlands: sinds de ontkerkelijking kun je het afscheid inrichten zoals je zelf wil. Niet meer de pastoor of de dominee hebben de regie, maar uitvaartondernemingen. Hun klant is koning, er is concurrentie en dus valt er steeds meer te kiezen. Lijkwade? Natuuruitvaart? Bitterballen? U zegt het maar. ,,Nederland staat te boek als heel vooruitstrevend'', zegt Venhorst. Er bestaat zoiets als uitvaarttoerisme: Duitsers laten zich graag cremeren in Venlo, omdat de urn dan volgens Nederlandse wetgeving thuis op de schoorsteenmantel mag staan, waar dat in Duitsland uit den boze is. Engelsen vergelijken onze uitvaartcentra met hotels vanwege de horeca op topniveau.

Hoe luidruchtiger we publiekelijk rouwen, hoe harder ook de kritiek aanzwelt. Zijn die tranen niet nep? Huilen we mee uit een vorm van volksvermaak? Bekendste voorbeeld is de MH17-ramp. Nederland was collectief in rouw. De familie kon zich daar nauwelijks aan onttrekken. 'Van wie is het verdriet', vragen de dooddeskundigen zich af, 'van Nederland of van de nabestaanden? Wordt de rouw gekaapt?'