Romke van de Kaa mijmert over de kunst van de kronkelende struik

Tuiniers zijn gek op afwijkingen: een gewone hazelaar zal niemand aanplanten, maar een kronkelhazelaar willen we graag want dat is iets bijzonders. Van alle kronkelende bomen en struiken is de kronkelhazelaar de bekendste. Als in november eindelijk het blad van deze struik afvalt worden de bizar gedraaide takken zichtbaar. De struik blijft met zijn kurkentrekkers fascineren tot Pasen van het volgende jaar, als de afgesnoeide takken van de kronkelhazelaar worden gebruikt om er binnenshuis uitgeblazen eieren en andere frutsels aan te hangen.

Maar daarna komt de kronkelhazelaar weer in het blad, en dan zit je de hele zomer aan te kijken tegen het misvormde blad dat eruitziet alsof het door een verschrikkelijke plaag is getroffen. Kon je het onding maar verstoppen voor de zomer, om het dan ‘s winters weer tevoorschijn te halen. Maar merkwaardig genoeg lijken veel eigenaren blind te zijn voor het afzichtelijke gebladerte.

Niets kronkelt zo overtuigend als de kronkelhazelaar, maar er zijn veel meer bomen en struiken die kronkelen, zoals de kronkelwilg. Die kronkelt wat minder sterk dan de hazelaar, maar wordt ook tegen Pasen verkocht; de Paastak voor de wat smallere beurs.

In Wisley Gardens, een botanische tuin in Engeland waar ik ooit werkte, was een afdeling waar alle kronkelaars en andere botanische afwijkingen in een hoekje bij elkaar waren geplant, en dat het Lunatic Asylum, het gekkenhuis, werd genoemd. Het trok veel bekijks, als een dolhuis in de middeleeuwen. Gelukkig hebben planten geen last van kijkers. Denken wij tenminste.

Meestal zijn het bomen en struiken die kronkelen, maar ook bij vaste planten komen decoratieve misvormingen voor. Dan doel ik niet op kronkelende floxen en penstemons, want dat gekronkel is een gevolg van een aantasting door parasitaire stengelaaltjes. En als planten misvormd zijn door toedoen van een parasiet, dan vinden we ze opeens weer niet mooi. Het luistert nauw.

Een plant die in onze ogen decoratief kronkelt is de kurkentrekkerbies die je op tuincentra soms tussen de vijverplanten vindt. Laatst trof ik hem zelfs aan bij de dierenwinkel waar ik weleens brokjes voor de honden koop. Maar goed, die branchevervaging is al lang gaande. Je kunt ook een goudvis kopen bij het tuincentrum. De kurkentrekkerbies groeit in ondiep water, waar hij door de weerspiegeling tweemaal kronkelt. Het is een bescheiden plant die je ook in een waterdichte bak op je terras of balkon zou kunnen planten. Ideaal voor hen die vaak uithuizig zijn. Eens in de twee weken bijvullen is dan genoeg.

Mijn favoriete kronkelaar onder de kruidachtige planten is de esculaap-ui, met de ingewikkelde naam ‘allium sativum var. ophoscordon’. Deze ui is eigenlijk geen ui maar een kronkelknoflook die al in 1601 door de botanicus Clusius werd beschreven. Bij deze plant is het kronkelen maar tijdelijk. De bloemstengel lijkt op een merkwaardig gebogen vogelnek, totdat de bloemen zich openen en de nek zich strekt.